Denizlerdeki müsilaj, halk arasında bilinen adıyla "deniz salyası", son yıllarda özellikle Marmara Denizi olmak üzere birçok deniz ekosistemimiz için ciddi bir tehdit haline gelmiştir. Bu jelatinimsi, sümüksü madde birikimi, normalde denizdeki fitoplanktonların aşırı üremesi sonucu oluşan doğal bir fenomen olsa da, iklim değişikliği ve insan kaynaklı kirliliğin artmasıyla birlikte müsilaj patlamaları daha sık, daha yoğun ve geniş alanlarda görülmeye başlanmıştır. Özellikle Marmara Denizi'nde 2021 yılında yaşanan müsilaj krizi, çevresel dengelerin ne kadar hassas olduğunu ve acil önlemlerin alınması gerektiğini bir kez daha gözler önüne sermiştir.

Müsilaj oluşumunun temelinde yatan en önemli faktörlerden biri, deniz suyu sıcaklıklarındaki artıştır. Küresel ısınma, deniz yüzeyi sıcaklıklarını yükselterek, belirli alg türlerinin, özellikle de dinoflagellatların ve diatome adı verilen tek hücreli alglerin hızla çoğalması için ideal ortamlar yaratmaktadır. Bu durum, denizdeki besin döngüsünü bozarak fitoplankton popülasyonlarında ani ve kontrolsüz artışlara yol açar. Diğer bir kritik faktör ise deniz kirliliğidir. Özellikle evsel ve endüstriyel atıklarla birlikte tarımsal gübrelerin neden olduğu azot (N) ve fosfor (P) gibi besin maddelerinin denizlere aşırı deşarjı, ötrofikasyona (aşırı besin yüklemesi) yol açar. Bu besin maddeleri, fitoplanktonlar için bir "gübre" görevi görerek onların kontrolsüz bir şekilde büyümesine neden olur. Marmara Denizi gibi kapalı ve yarı kapalı denizlerdeki zayıf akıntı rejimleri ise, bu maddelerin ve müsilajın denizde birikmesine zemin hazırlar.

"Müsilaj sorunu, tek başına iklim değişikliğinin ya da tek başına kirliliğin sonucu değildir. Bu, çoklu çevresel stres faktörlerinin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan kompleks bir ekolojik krizdir ve acil, bütüncül çözümler gerektirmektedir." - Prof. Dr. Deniz Aksoy, Deniz Bilimleri Uzmanı

Genişletmek için tıkla ...

Bu ekolojik felaketin etkileri çok yönlüdür ve geniş bir yelpazeye yayılır:

• Ekolojik Etkiler: Müsilaj, su yüzeyini ve deniz tabanını kaplayarak güneş ışığının deniz içerisine ulaşımını engeller. Bu durum, deniz tabanındaki bitkisel yaşamın (deniz çayırları, yosunlar) fotosentez yapmasını engeller ve ölmelerine neden olur. Müsilaj tabakası aynı zamanda suyun oksijen seviyesini hızla düşürür (anoksi), bu da balıklar, kabuklular, süngerler ve diğer deniz canlıları için boğulma riski yaratır. Deniz biyoçeşitliliği ciddi anlamda zarar görür, ekosistemler dengesizleşir.
• Ekonomik Etkiler: Balıkçılık, müsilajdan en çok etkilenen sektörlerden biridir. Balık ağları tıkanır, balıklar ölür veya göç eder. Bu durum, balıkçıların geçim kaynaklarını doğrudan tehdit eder. Turizm sektörü de olumsuz etkilenir; kıyı bölgelerindeki plajlar ve denizin genel görünümü kirlenir, kötü kokular yayılır, bu da turistik çekiciliği azaltır. Akuakültür (su ürünleri yetiştiriciliği) tesisleri de müsilajdan zarar görür, ürün kayıpları yaşanır.
• Halk Sağlığı ve Yaşam Kalitesi: Müsilajın kendisi doğrudan toksik olmasa da, üzerinde ve içerisinde zararlı bakteri ve virüslerin üremesi için uygun bir ortam oluşturabilir. Ayrıca kıyılarda biriken müsilaj, hoş olmayan kokular yayarak yerel halkın yaşam kalitesini düşürür ve sağlık endişelerine yol açabilir.

Müsilaj sorununa karşı mücadele, çok boyutlu ve uzun vadeli bir yaklaşım gerektirmektedir. Acil durum müdahalelerinin yanı sıra, kalıcı çözümler için yapısal değişiklikler elzemdir:

• Kirlilik Kontrolü: Evsel ve endüstriyel atık suların arıtma kapasiteleri artırılmalı ve atıklar ileri düzeyde arıtıldıktan sonra deşarj edilmelidir. Özellikle Marmara Denizi'ne deşarj edilen atıkların azot ve fosfor içeriği minimize edilmelidir. Tarımsal faaliyetlerde kimyasal gübre ve pestisit kullanımı azaltılarak, organik ve sürdürülebilir tarım teşvik edilmelidir. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından bu konuda sıkı denetimler yapılmalıdır.
• Deniz Koruma Alanları: Deniz ekosistemlerinin kendi kendini yenileme kapasitesini artırmak için deniz koruma alanları genişletilmeli ve etkili bir şekilde yönetilmelidir. Biyoçeşitliliğin korunması, denizin direncini artıracaktır.
• İklim Değişikliğiyle Mücadele: Küresel ve yerel düzeyde karbon emisyonları azaltılarak deniz suyu sıcaklıklarındaki artışın önüne geçilmelidir. Yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırım yapılmalı ve enerji verimliliği artırılmalıdır.
• İzleme ve Erken Uyarı Sistemleri: Denizlerdeki besin seviyeleri, sıcaklıklar, oksijen oranları ve fitoplankton yoğunlukları sürekli olarak izlenmelidir. Gelişmiş erken uyarı sistemleri ile müsilaj oluşumları önceden tespit edilerek hızlı müdahale stratejileri geliştirilmelidir. Örneğin, aşağıdaki gibi periyodik analiz raporları kritik öneme sahiptir:
  
  Kod:

  Deniz Suyu Analiz Raporu (Örnek Veri Seti)
  ----------------------------------------
  Parametre            Değer (Mart 2024)   Referans Değer (Maksimum)
  -----------------------------------------------------------------
  Sıcaklık             14.8 °C             18.0 °C
  Çözünmüş Oksijen     3.1 mg/L            6.0 mg/L (Minimum Optimum)
  Klorofil-a           45 µg/L             10 µg/L (Yüksek Yoğunluk)
  Toplam Azot          350 µg/L            100 µg/L
  Toplam Fosfor        40 µg/L             10 µg/L
  Amonyum              25 µg/L             5 µg/L
  Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOİ5): 6.2 mg/L  3.0 mg/L (İyi Kalite)
  -----------------------------------------------------------------

• Halkın Bilinçlendirilmesi: Müsilaj sorununun ciddiyeti ve bireysel sorumluluklar konusunda kamuoyu bilgilendirilmeli, deniz temizliğine ve çevre korumaya yönelik farkındalık artırılmalıdır. "Denizimiz Hepimizin" gibi kampanyalarla toplumsal katılım teşvik edilmelidir.
• Bilimsel İşbirliği ve Araştırma: Üniversiteler, araştırma kurumları ve sivil toplum kuruluşları arasında müsilajın nedenleri, ekolojik etkileri ve kalıcı çözümleri üzerine ulusal ve uluslararası işbirlikleri ve araştırmalar desteklenmelidir. Yeni teknolojiler ve yaklaşımlar (örn. biyoremediasyon) üzerine çalışmalar hızlandırılmalıdır.

Müsilaj, sadece bir kirlilik göstergesi değil, aynı zamanda deniz ekosistemlerimizin bize verdiği bir alarmdır. Gelecek nesillere temiz ve sağlıklı denizler bırakmak için bugün atılacak her adım kritik öneme sahiptir. Bu sadece çevresel bir görev değil, aynı zamanda ekonomik ve sosyal bir zorunluluktur. Denizlerimizi korumak, kendi geleceğimizi korumaktır.