• İstemci (Client): Genellikle bir web tarayıcısıdır (Chrome, Firefox, Safari, Edge vb.). Kullanıcının web sitesine erişmek için kullandığı cihaz (bilgisayar, telefon, tablet) üzerinde çalışır. Tarayıcı, sunucudan gelen veriyi (HTML, CSS, JavaScript) yorumlayıp görselleştirerek kullanıcıya sunar. Kullanıcının klavye ve fare etkileşimlerini alır ve sunucuya iletmek üzere hazırlık yapar.
• Sunucu (Server): Web sitelerinin dosyalarını (HTML, CSS, JavaScript, görseller, videolar vb.) barındıran ve istemcilerden gelen istekleri işleyen güçlü bilgisayarlardır. Sunucular, istemciden gelen isteği alır, gerekli veriyi (genellikle bir veritabanından) işler ve bir yanıt olarak istemciye geri gönderir. Veritabanları, sunucu tarafında bulunur ve uygulamanın tüm dinamik verilerini depolamaktan sorumludur.
• HTTP (HyperText Transfer Protocol): İstemci ve sunucu arasındaki iletişimi sağlayan temel protokoldür. Bir kullanıcı bir web sitesine girmek istediğinde veya bir form gönderdiğinde, tarayıcı bir HTTP isteği gönderir (GET, POST, PUT, DELETE gibi yöntemlerle). Sunucu bu isteği alır, işler ve bir HTTP yanıtı (HTML sayfası, JSON verisi, resim vb.) ile gerekli veriyi geri gönderir. Bu iletişim, genellikle TCP/IP protokolleri üzerinden şifreli (HTTPS) bir şekilde gerçekleşir ve veri bütünlüğünü ve güvenliğini sağlar.

• HTML (HyperText Markup Language): Bir web sayfasının iskeletidir. Başlıklar, paragraflar, resimler, bağlantılar, tablolar, formlar gibi içeriğin yapısını tanımlar. Her web sayfası bir HTML belgesidir ve tarayıcılar tarafından yorumlanarak görselleştirilir. HTML5, günümüzdeki en güncel sürüm olup, video, ses, semantik etiketler gibi gelişmiş özellikler sunar.
• CSS (Cascading Style Sheets): HTML belgesinin görsel stilini belirler. Renkler, yazı tipleri, boyutlar, boşluklar, düzenler (Flexbox, Grid), animasyonlar ve tepkisel tasarım (responsive design) gibi öğeleri kontrol ederek web sayfasının güzel, estetik ve farklı cihaz boyutlarına uyumlu görünmesini sağlar. CSS preprocessor'lar (Sass, Less) ve framework'ler (Bootstrap, Tailwind CSS) geliştirme sürecini hızlandırır.
• JavaScript: Web sayfalarını dinamik ve etkileşimli hale getiren, en popüler programlama dilidir. Kullanıcı hareketlerine tepki verme, içerik dinamik olarak güncelleme (örneğin, bir butona tıklayınca açılan bir menü), form doğrulama, animasyonlar ve sunucuyla eş zamansız iletişim kurma gibi işlevler JavaScript ile sağlanır. Modern JavaScript (ES6+), modüler yapı, arrow fonksiyonları ve async/await gibi özelliklerle daha güçlü ve okunabilir hale gelmiştir.

• Python: Kolay okunabilirliği, geniş kütüphane ekosistemi ve çok yönlülüğü sayesinde oldukça popülerdir. Django (büyük ve karmaşık uygulamalar için tam kapsamlı bir framework) ve Flask (daha küçük ve esnek uygulamalar için mikro-framework) gibi güçlü frameworklere sahiptir. Yapay zeka ve veri bilimi alanında da yaygın olarak kullanılır.
• Node.js: JavaScript'i sunucu tarafında çalıştırmaya olanak tanıyan bir çalışma zamanı ortamıdır. Asenkron yapısı sayesinde yüksek performanslı ve ölçeklenebilir uygulamalar geliştirmek için idealdir. Express.js en yaygın frameworküdür. Gerçek zamanlı uygulamalar (chat uygulamaları, oyunlar) ve API'ler için sıkça tercih edilir.
• PHP: Özellikle Laravel, Symfony ve CodeIgniter gibi modern frameworklerle hala çok güçlü bir dildir. WordPress, Drupal gibi popüler İçerik Yönetim Sistemlerinin (CMS) temelini oluşturur. Geniş topluluk desteği ve esnekliği vardır, özellikle hızlı web sitesi geliştirmesi için tercih edilir.
• Ruby: Temiz ve zarif sözdizimi ile bilinir. Ruby on Rails frameworkü ile hızlı geliştirme (RAD) felsefesini benimser ve karmaşık web uygulamalarını kısa sürede oluşturmayı sağlar.
• Java: Kurumsal uygulamalarda, büyük ölçekli sistemlerde ve Android mobil geliştirmede yaygın olarak kullanılır. Yüksek performans, güvenlik ve platform bağımsızlığı sunar. Spring Boot en popüler frameworküdür ve mikro servis mimarileri için idealdir.
• C#: Microsoft ekosisteminde ASP.NET Core ile kullanılır. Güçlü tip kontrolü, .NET ekosistemiyle entegrasyonu ve yüksek performansı sayesinde kurumsal uygulamalar ve web servisleri için tercih edilir.

• İlişkisel Veritabanları (SQL): Verileri tablolar halinde, önceden tanımlanmış şemalarla saklar. Veriler arasındaki ilişkiler (ilişkisel anahtarlar) ile kurulur. Veri bütünlüğü ve tutarlılığı ön plandadır. MySQL, PostgreSQL, Oracle Database, Microsoft SQL Server başlıca örnekleridir. SQL (Structured Query Language) kullanılarak veriler sorgulanır, eklenir, güncellenir ve silinir.
• NoSQL Veritabanları: İlişkisel olmayan, esnek şemalı veritabanlarıdır. Büyük veri setlerini, hızlı yazma ve okuma işlemleri gerektiren durumları ve yatay ölçeklenebilirliği desteklemek üzere tasarlanmıştır. Belirli veri modellerine (belge tabanlı, anahtar-değer, sütun tabanlı, grafik) odaklanırlar. MongoDB (belge tabanlı), Cassandra (sütun tabanlı), Redis (anahtar-değer ve in-memory) popüler örnekleridir.

"Web programlama sadece kod yazmaktan ibaret değildir; aynı zamanda problem çözme, yaratıcılık ve sürekli öğrenme sanatıdır. Dijital dünyayı şekillendiren bu alanda uzmanlaşmak, sınır tanımayan fırsatlar sunar ve geleceğin teknolojilerine yön verme potansiyeli taşır."

Genişletmek için tıkla ...

• Versiyon Kontrol Sistemleri (VCS): Git gibi VCS'ler, kodda yapılan değişiklikleri izlemek, farklı geliştiricilerin aynı anda ve çakışma olmadan çalışmasını sağlamak, hatalı sürümlere geri dönmek ve kod tabanını yönetmek için kullanılır. GitHub, GitLab ve Bitbucket gibi platformlar, Git depolarını barındırır ve ekip işbirliğini kolaylaştırır.
• Dağıtım (Deployment) ve Hosting: Yazılan kodun canlı bir sunucuya yüklenerek internet üzerinden erişilebilir hale getirilmesi sürecidir. Bu, sunucu yapılandırmasını, bağımlılıkların yüklenmesini ve uygulamanın başlatılmasını içerir. Amazon Web Services (AWS), Google Cloud Platform (GCP), Microsoft Azure, Heroku, Vercel, Netlify gibi platformlar, web uygulamalarını barındırmak ve dağıtmak için çeşitli hizmetler sunar.
• Güvenlik: Web uygulamaları siber saldırılara (SQL Enjeksiyonu, XSS - Cross-Site Scripting, CSRF - Cross-Site Request Forgery, Brute Force saldırıları) karşı hassastır. Güvenli kodlama pratikleri, düzenli güvenlik testleri (sızma testleri), güvenlik duvarları ve SSL/TLS sertifikaları (HTTPS) kullanmak hayati öneme sahiptir. Kullanıcı verilerinin korunması ve uygulamanın bütünlüğünün sağlanması birincil önceliktir.
• Test: Yazılımın beklendiği gibi çalıştığından emin olmak için birim testleri (kodun küçük parçalarını test eder), entegrasyon testleri (farklı bileşenlerin bir arada çalışmasını test eder) ve uçtan uca testler (kullanıcı akışlarını baştan sona simüle eder) yapılır. Otomatik testler, hataların erken aşamada tespit edilmesini sağlar ve yazılım kalitesini artırır.
• Performans Optimizasyonu: Web sitelerinin hızlı yüklenmesi ve akıcı çalışması, kullanıcı deneyimi ve arama motoru sıralamaları için kritik öneme sahiptir. Kod optimizasyonu, görsel ve video optimizasyonu, önbellekleme (caching), CDN (İçerik Dağıtım Ağı) kullanımı ve sunucu tarafı optimizasyonları gibi teknikler kullanılır.

const express = require('express');
const app = express();
const port = 3000;

// Gelen JSON verisini parse etmek için middleware
app.use(express.json());

// Basit bir GET isteği yanıtlayıcısı
app.get('/', (req, res) => {
  res.send('Merhaba Dünya! Bu bir backend yanıtıdır.');
});

// Belirli bir ID'ye göre veri getirme (örnek API endpoint)
app.get('/api/urunler/:id', (req, res) => {
  const urunId = req.params.id; // URL'den ID'yi al
  // Gerçek uygulamada burada veritabanından veri çekilir
  const urun = { id: urunId, ad: `Ürün ${urunId}`, fiyat: Math.floor(Math.random() * 1000) + 50 };
  res.json(urun); // JSON formatında yanıt gönder
});

// Yeni bir ürün ekleme (örnek POST isteği)
app.post('/api/urunler', (req, res) => {
  const yeniUrun = req.body; // İstemciden gelen veriyi al
  // Gerçek uygulamada burada veritabanına kayıt yapılır
  console.log('Yeni ürün eklendi:', yeniUrun);
  res.status(201).json({ mesaj: 'Ürün başarıyla eklendi', urun: yeniUrun });
});

app.listen(port, () => {
  console.log(`Uygulama http://localhost:${port} adresinde çalışıyor`);
  console.log('Örnekler:');
  console.log(`  GET: http://localhost:${port}/`);
  console.log(`  GET: http://localhost:${port}/api/urunler/123`);
  console.log(`  POST: http://localhost:${port}/api/urunler  (Body: {"ad":"Yeni Telefon","fiyat":2500})`);
});

• WebAssembly (Wasm): Web tarayıcılarında neredeyse yerel hızda yüksek performanslı uygulamalar çalıştırmayı sağlar. C, C++, Rust gibi dillerle yazılan kodların web üzerinde çalışmasına olanak tanıyarak tarayıcıda daha karmaşık ve hesaplama yoğun işlemlerin yapılmasına olanak tanır.
• JAMstack: JavaScript, API'ler ve Markup (işaretleme dilleri) kullanarak daha güvenli, daha hızlı ve daha ölçeklenebilir web siteleri oluşturma yaklaşımıdır. Sunucu tarafı süreçleri minimize ederek statik site üreticileri ve CDN'ler üzerine odaklanır.
• Serverless Mimariler: Sunucu yönetimi derdini ortadan kaldırarak geliştiricilerin sadece kod yazmaya odaklanmasını sağlayan bulut tabanlı hesaplama modelleridir (ör: AWS Lambda, Google Cloud Functions, Azure Functions). Uygulamalar sadece ihtiyaç duyulduğunda çalışır ve kullanım miktarına göre faturalandırılır.
• Yapay Zeka (AI) ve Makine Öğrenimi (ML) Entegrasyonu: Web uygulamalarına akıllı özellikler (kişiselleştirilmiş öneriler, sohbet botları, veri analizi, görüntü tanıma, doğal dil işleme) eklenmesi giderek yaygınlaşmaktadır. Backend'de AI/ML modelleri çalıştırılırken, frontend'de bu modellerin sonuçları görselleştirilir.
• Progresif Web Uygulamaları (PWA): Web sitelerini native mobil uygulama benzeri deneyimler sunan, çevrimdışı çalışabilen, ana ekrana eklenebilen ve bildirim gönderebilen uygulamalara dönüştürür. Hem web'in erişilebilirliğini hem de mobil uygulamaların yeteneklerini birleştirir.
• Edge Computing: Veri işleme ve depolamayı veri kaynaklarına veya kullanıcılara daha yakın konumlara taşıma eğilimi, gecikmeyi azaltır ve performansı artırır. CDN'lerin ve serverless işlevlerin daha da gelişmiş halidir.