Linux Terminal Komutları: Başlangıçtan İleri Seviyeye Kapsamlı Rehber

uslame · 8 Ağu 2025

Linux Terminal Komutları: Başlangıçtan İleri Seviyeye Kapsamlı Rehber

Linux dünyasına adım atan her kullanıcının veya mevcut sistem yöneticisinin vazgeçilmezi terminaldir. Terminal, klavye aracılığıyla komutlar girerek doğrudan işletim sistemiyle etkileşime girmenizi sağlayan güçlü bir arayüzdür. Bu rehber, başlangıç seviyesinden ileri düzeye kadar en sık kullanılan ve en faydalı Linux terminal komutlarını ele alacaktır.

Neden Terminal Kullanmalıyız?

Terminal, grafik arayüzlerin sunduğu kolaylıkların ötesinde, birçok avantaj sunar:

Hız ve Verimlilik: Bazı görevleri grafik arayüze göre çok daha hızlı yapmanızı sağlar.
Otomasyon: Kabuk betikleri (shell scripts) ile tekrarlayan görevleri otomatikleştirme imkanı sunar.
Uzaktan Erişim: SSH gibi araçlarla uzaktaki sunuculara erişim ve yönetim imkanı sağlar.
Daha Fazla Kontrol: Sistemi daha derinlemesine kontrol etmenizi ve sorunları gidermenizi sağlar.

Temel Terminal Komutları

Bu bölüm, Linux terminalinde yapacağınız ilk adımlar için gerekli temel komutları içerir.

Kod:

pwd

: Hangi dizinde (klasörde) olduğunuzu gösterir (print working directory).
Kod:

ls

: Bulunduğunuz dizindeki dosya ve klasörleri listeler. Sık kullanılan parametreler:
Kod:
```
ls -l
```
(detaylı liste),
Kod:
```
ls -a
```
(gizli dosyaları göster).
Kod:

cd

: Dizinde gezinmenizi sağlar (change directory). Örnek:
Kod:
```
cd Belgeler
```
,
Kod:
```
cd ..
```
(üst dizine git),
Kod:
```
cd ~
```
(ana dizine dön).
Kod:

man

: Herhangi bir komutun kullanım kılavuzunu görüntüler (manual). Örnek:
Kod:
```
man ls
```
.
Kod:

clear

: Terminal ekranını temizler.
Kod:

history

: Daha önce çalıştırdığınız komutları gösterir.

Dosya ve Dizin Yönetimi Komutları

Linux'ta dosya ve dizin oluşturma, kopyalama, taşıma ve silme işlemleri için kullanılan komutlar.

Kod:

mkdir

: Yeni bir dizin oluşturur. Örnek:
Kod:
```
mkdir yeni_klasor
```
.
Kod:

rmdir

: Boş bir dizini siler. Yalnızca boş dizinler için kullanılır.
Kod:

touch

: Yeni boş bir dosya oluşturur veya var olan bir dosyanın erişim/değiştirme zaman damgasını günceller. Örnek:
Kod:
```
touch yeni_dosya.txt
```
.
Kod:

cp

: Dosya veya dizin kopyalar. Örnek:
Kod:
```
cp dosya.txt yedek/dosya.txt
```
. Dizin kopyalamak için
Kod:
```
-r
```
parametresi kullanılır:
Kod:
```
cp -r klasor/ yedek_klasor/
```
.
Kod:

mv

: Dosya veya dizin taşır veya yeniden adlandırır. Örnek:
Kod:
```
mv dosya.txt yeni_yer/
```
,
Kod:
```
mv eski_ad.txt yeni_ad.txt
```
.
Kod:

rm

: Dosya veya dizin siler (remove).
Kod:
```
-r
```
dizinler için,
Kod:
```
-f
```
zorla silmek için kullanılır. Dikkatli kullanılmalıdır! Örnek:
Kod:
```
rm dosya.txt
```
,
Kod:
```
rm -r klasor_adi/
```
.
Kod:

cat

: Dosya içeriğini görüntüler veya dosyaları birleştirir (concatenate). Örnek:
Kod:
```
cat dosya.txt
```
.
Kod:

less

/

Kod:

more

: Büyük dosyaların içeriğini sayfa sayfa görüntülemek için kullanılır.
Kod:

head

/

Kod:

tail

: Bir dosyanın ilk veya son satırlarını görüntüler. Örnek:
Kod:
```
head -n 10 log.txt
```
,
Kod:
```
tail -f log.txt
```
(canlı takip).

Sistem Bilgileri ve İzleme Komutları

Sistem kaynaklarını ve durumunu kontrol etmek için kullanışlı komutlar.

Kod:

df

: Disk alanı kullanımını gösterir (disk free).
Kod:
```
-h
```
parametresiyle daha okunabilir formatta gösterilir:
Kod:
```
df -h
```
.
Kod:

du

: Dosya ve dizinlerin disk kullanım boyutunu gösterir (disk usage). Örnek:
Kod:
```
du -sh *
```
(bulunduğunuz dizindeki dosyaların ve klasörlerin toplam boyutunu gösterir).
Kod:

free

: Bellek (RAM) kullanımını gösterir.
Kod:
```
-h
```
ile okunabilir format:
Kod:
```
free -h
```
.
Kod:

top

/

Kod:

htop

: Çalışan süreçleri ve sistem kaynaklarının anlık kullanımını gösterir.
Kod:
```
htop
```
daha interaktif ve görseldir, genellikle ek kurulum gerektirir.
Kod:

ps

: Anlık çalışan süreçleri listeler (process status). Sık kullanılan:
Kod:
```
ps aux
```
.
Kod:

kill

: Bir süreci durdurur. PID (Process ID) ile kullanılır. Örnek:
Kod:
```
kill 12345
```
.
Kod:

uname

: Sistem bilgilerini (çekirdek adı, sürümü vb.) gösterir.
Kod:
```
-a
```
ile tüm bilgileri gösterir.
Kod:

whoami

: Hangi kullanıcı olarak oturum açtığınızı gösterir.
Kod:

uptime

: Sistemin ne kadar süredir çalıştığını gösterir.

Ağ Komutları

Ağ bağlantılarını ve konfigürasyonlarını kontrol etmek için kullanılan komutlar.

Kod:

ping

: Bir ağdaki başka bir cihaza veya sunucuya erişilebilirliği test eder. Örnek:
Kod:
```
ping google.com
```
.
Kod:

ip addr

: Ağ arayüzlerinin IP adreslerini ve detaylarını gösterir. Eski sistemlerde
Kod:
```
ifconfig
```
kullanılır.
Kod:

ss

/

Kod:

netstat

: Ağ soket istatistiklerini gösterir.
Kod:
```
ss -tunlp
```
dinleyen TCP/UDP portlarını gösterir.
Kod:

ssh

: Güvenli Kabuk (Secure Shell) protokolü ile uzak sunuculara bağlanmanızı sağlar. Örnek:
Kod:
```
ssh kullanici@uzak_sunucu_ipadresi
```
.
Kod:

wget

/

Kod:

curl

: İnternetten dosya indirmek için kullanılır.
Kod:
```
wget URL
```
,
Kod:
```
curl -O URL
```
.

Gelişmiş Komutlar ve Kavramlar

Bu bölümde, daha karmaşık görevler için kullanılan ve Linux terminalini gerçekten güçlü kılan komutlara değineceğiz.

Kod:

grep

: Metin dosyalarında veya komut çıktılarında desen aramak için kullanılır. Örnek:
Kod:
```
ls -l | grep .txt
```
,
Kod:
```
grep -i "hata" /var/log/syslog
```
.
Kod:

find

: Dosya sisteminde belirli kriterlere göre dosya arar. Örnek:
Kod:
```
find . -name "*.log"
```
(mevcut dizinde .log uzantılı dosyaları bul).
Kod:

tar

: Dosya ve dizinleri sıkıştırmak veya arşivlemek için kullanılır. Örnek:
Kod:
```
tar -czvf arsiv.tar.gz klasor/
```
(sıkıştır ve arşivle),
Kod:
```
tar -xzvf arsiv.tar.gz
```
(çıkart).
Kod:

chmod

/

Kod:

chown

: Dosya ve dizinlerin izinlerini (chmod) ve sahipliklerini (chown) değiştirmek için kullanılır. Örnek:
Kod:
```
chmod +x betik.sh
```
(çalıştırılabilir yap),
Kod:
```
chown kullanici:grup dosya.txt
```
.
Kod:

sudo

: Süper kullanıcı (root) yetkileriyle komut çalıştırmanıza olanak tanır. Örnek:
Kod:
```
sudo apt update
```
.

Girdi/Çıktı Yönlendirme ve Pipe İşlemleri

Bu özellikler, birden fazla komutu birleştirerek çok daha karmaşık işlemler yapmanızı sağlar.

Kod:

>

(Çıktı Yönlendirme): Bir komutun çıktısını bir dosyaya yazar, dosya varsa üzerine yazar. Örnek:
Kod:
```
ls > dosya_listesi.txt
```
.
Kod:

>>

(Çıktı Ekleme): Bir komutun çıktısını bir dosyanın sonuna ekler, dosya yoksa oluşturur. Örnek:
Kod:
```
echo "Merhaba" >> log.txt
```
.
Kod:

<

(Girdi Yönlendirme): Bir komutun girdisini bir dosyadan okur. Çok sık kullanılmaz.
Kod:

|

(Pipe - Boru Hattı): Bir komutun çıktısını diğer komutun girdisi olarak kullanır. Bu, Linux terminalinin en güçlü özelliklerinden biridir. Örnek:
Kod:
```
ls -l | grep .txt
```
(Sadece .txt uzantılı dosyaları listele),
Kod:
```
ps aux | grep chrome
```
(Chrome ile ilgili çalışan süreçleri bul).

Kabuk Betikleri (Shell Scripting)

Tekrarlayan görevleri otomatikleştirmek için komutların bir dosyada sırayla çalıştırılmasıdır. Bir betik genellikle

Kod:

#!/bin/bash

veya

Kod:

#!/bin/sh

ile başlar ve

Kod:

.sh

uzantılı kaydedilir. Betiği çalıştırılabilir yapmak için

Kod:

chmod +x betik.sh

komutu kullanılır.

Kod:
Örnek Basit Betik:

Kod:

#!/bin/bash echo "Merhaba, ben bir betiğim!" ls -l

Sonuç

Linux terminal komutları, işletim sistemini tam anlamıyla kontrol etmenizi ve günlük görevlerinizi çok daha verimli hale getirmenizi sağlayan güçlü araçlardır. Bu rehber, başlangıçtan ileri seviyeye doğru bir yol haritası sunsa da, her bir komutun daha birçok parametresi ve kullanım şekli bulunmaktadır. En iyi öğrenme yolu pratik yapmaktır; kendi sisteminizde komutları deneyin,

Kod: