Linux Temel Komutlar Rehberi: Terminalde Ustalaşmanın İlk Adımları
Günümüzde sunuculardan kişisel bilgisayarlara, mobil cihazlardan IoT cihazlarına kadar geniş bir yelpazede kullanılan Linux, açık kaynaklı yapısı ve esnekliği ile öne çıkar. Linux deneyiminin temelinde ise komut satırı, yani terminal kullanımı yatar. Grafik arayüzler birçok işlemi kolaylaştırsa da, gerçek güç ve verimlilik genellikle terminalde gizlidir. Bu rehber, Linux işletim sistemlerinde sıkça kullanılan temel komutları anlamanıza ve günlük işlemlerinizde daha yetkin hale gelmenize yardımcı olmayı amaçlamaktadır.
Bir Linux dağıtımını kullanmaya başladığınızda, dosya yönetimi, sistem bilgisi sorgulama, yazılım kurulumu ve ağ bağlantıları gibi birçok görevi terminal üzerinden gerçekleştireceksiniz. Bu rehberde, her biri farklı bir amaca hizmet eden ve Linux deneyiminizi zenginleştirecek komutları detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
1. Dosya ve Dizin Yönetimi Komutları
Linux'ta en sık yapacağınız işlemlerden biri dosya ve dizin (klasör) yönetimidir. Bu komutlar, dosyaları oluşturma, silme, kopyalama, taşıma ve dizinler arasında gezinme gibi temel işlemleri yapmanızı sağlar.
* ls (List Segment): Dizin içeriğini listeler.
* Kullanım: Bulunduğunuz dizindeki dosya ve klasörleri görmek için `ls` yazmanız yeterlidir. Daha detaylı bilgi için çeşitli parametreler kullanabilirsiniz.
*
Bu komut, belirtilen dizindeki tüm dosyaları ve dizinleri, detaylı ve insan okunur formatta listeler.
* cd (Change Directory): Dizinler arasında geçiş yapmanızı sağlar.
* Kullanım: Hedef dizinin yolunu belirtmeniz gerekir.
*
Bu komut sizi `/usr/local/bin` dizinine taşır.
* pwd (Print Working Directory): Bulunduğunuz dizinin tam yolunu gösterir.
* Kullanım: Basitçe `pwd` yazın.
*
Çıktı örneği: `/home/kullanici_adi/belgeler`
* mkdir (Make Directory): Yeni dizin oluşturur.
* Kullanım: `mkdir <dizin_adı>`
* mkdir -p: Üst dizinler yoksa onları da oluşturur.
*
Bu komut, `Projelerim` klasörü altında `YeniProje` ve onun altında da `Kaynaklar` klasörünü oluşturur.
* rm (Remove): Dosya veya dizinleri siler. Dikkatli kullanılması gereken bir komuttur!
* Kullanım: `rm <dosya_adı>`
*
Bu komut `EskiBelgeler` dizinini ve içindekileri siler.
* cp (Copy): Dosya veya dizinleri kopyalar.
* Kullanım: `cp <kaynak> <hedef>`
* cp -r (recursive): Dizinleri ve içindeki her şeyi kopyalar.
*
Kullanıcının ana dizinindeki `rapor.pdf` dosyasını `/yedekler` dizinine `yedek_rapor.pdf` adıyla kopyalar.
* mv (Move): Dosya veya dizinleri taşır veya yeniden adlandırır.
* Kullanım: `mv <kaynak> <hedef>`
*
`proje_dosyasi.txt` dosyasını `YeniProjeler` dizinine taşıyıp adını `ana_dosya.txt` olarak değiştirir.
Bu ise sadece dosyayı yeniden adlandırır.
2. Dosya İçeriği Görüntüleme ve Düzenleme Komutları
Dosyaların içeriğini hızlıca görüntülemek veya temel düzenlemeler yapmak için kullanılan komutlardır.
* cat (Concatenate): Dosya içeriğini standart çıktıya basar. Küçük dosyalar için idealdir.
* Kullanım: `cat <dosya_adı>`
*
Sisteminizin işletim sistemi bilgilerini gösteren dosyanın içeriğini ekrana basar.
* less ve more: Büyük dosyaların içeriğini sayfa sayfa görüntülemenizi sağlar. `less` daha gelişmiş özelliklere sahiptir.
* Kullanım: `less <dosya_adı>` veya `more <dosya_adı>`
*
Sistem log dosyasını sayfa sayfa görüntülemenizi sağlar. Okurken boşluk tuşuna basarak bir sonraki sayfaya, 'q' tuşuna basarak çıkabilirsiniz.
* head ve tail: Dosyaların sırasıyla ilk veya son satırlarını görüntüler. Log takibi için çok kullanışlıdır.
* Kullanım: `head -n <satır_sayısı> <dosya_adı>` veya `tail -n <satır_sayısı> <dosya_adı>`
* tail -f: Dosyanın sonuna eklenen yeni satırları anlık olarak takip eder (canlı log izleme).
*
Apache hata log dosyasındaki yeni hataları canlı olarak görmenizi sağlar.
* grep (Global Regular Expression Print): Dosyalar içinde belirli bir deseni arar.
* Kullanım: `grep "aranacak_kelime" <dosya_adı>`
*
`syslog` dosyasında "hata" kelimesini (büyük/küçük harf fark etmeksizin) içeren tüm satırları listeler.
* nano / vi (Vim): Terminal tabanlı metin düzenleyicilerdir. `nano` daha basit ve kullanıcı dostu iken, `vi` (veya gelişmiş versiyonu `vim`) daha güçlü ve yaygın olarak kullanılan bir editördür.
* Kullanım: `nano <dosya_adı>` veya `vi <dosya_adı>`
*
`yeni_konfigurasyon.conf` adlı bir dosyayı nano editöründe açar veya yoksa oluşturur.
3. Sistem Bilgisi ve Yönetimi Komutları
Sisteminizin durumu hakkında bilgi almak, çalışan süreçleri yönetmek ve kaynak kullanımını izlemek için bu komutlar kullanılır.
* df (Disk Free): Disk bölümlerinin boş alanını gösterir.
* Kullanım: `df`
* df -h: Disk alanını insan okunur formatta (GB, MB) gösterir.
*
Disklerinizdeki boş alanı kolayca okunur bir formatta listeler.
* du (Disk Usage): Dosya ve dizinlerin disk kullanımını gösterir.
* Kullanım: `du <dizin_adı>`
* du -sh: Belirtilen dizinin toplam boyutunu özet olarak ve insan okunur formatta gösterir.
*
`/var/www` dizininin toplam disk kullanımını özet olarak gösterir.
* ps (Process Status): Çalışan süreçleri (programları) listeler.
* Kullanım: `ps aux` (tüm kullanıcıların süreçlerini gösterir).
*
Çalışan tüm süreçler arasında `apache2` kelimesini içerenleri bulur.
* top: Sistem kaynaklarını (CPU, bellek) anlık olarak izler ve en çok kaynak kullanan süreçleri gösterir. Dinamik bir görüntüdür.
* Kullanım: `top`
*
Terminalinizde anlık olarak sistem durumunu ve süreçleri görüntüler. Çıkmak için 'q' tuşuna basın.
* kill: Süreçleri sonlandırmak için kullanılır. Genellikle bir sürecin PID (Process ID) numarası ile kullanılır.
* Kullanım: `kill <PID>`
* kill -9: Süreci zorla sonlandırır (kesin öldürme).
*
(12345 yerine sonlandırmak istediğiniz sürecin PID'sini yazın)
* chmod (Change Mode): Dosya ve dizin izinlerini değiştirir. Linux güvenliğinin temelidir.
* Kullanım: `chmod <izinler> <dosya_adı>`
*
*
`script.sh` dosyasını sahibine okuma, yazma, çalıştırma (7); gruba ve diğerlerine okuma, çalıştırma (5) izinleri verir. Bu genellikle komut dosyalarını çalıştırılabilir yapmak için kullanılır.
* chown (Change Owner): Dosya ve dizinlerin sahibini ve/veya grubunu değiştirir.
* Kullanım: `chown <sahip>:<grup> <dosya_adı>`
*
`/var/www/html` dizininin sahibi ve grubunu `www-data` olarak değiştirir. Bu, web sunucusu dosyaları için yaygındır.
4. Ağ ve Uzaktan Erişim Komutları
Ağ bağlantılarını yönetmek, uzak sunuculara erişmek veya dosya indirmek için bu komutlar kullanılır.
* ping: Bir ağ cihazına ulaşılabilirliği test eder.
* Kullanım: `ping <hedef_adres>`
*
Google sunucularına ağ bağlantınızı test eder.
* ssh (Secure Shell): Güvenli bir şekilde uzak sunuculara bağlanmanızı sağlar.
* Kullanım: `ssh <kullanıcı_adı>@<sunucu_adresi>`
*
Belirtilen kullanıcı adı ve alan adıyla uzak sunucuya güvenli bir kabuk bağlantısı açar.
* scp (Secure Copy): Uzak sunuculara güvenli bir şekilde dosya kopyalamayı sağlar.
* Kullanım: `scp <kaynak> <hedef>`
*
Yerel sistemdeki `yerel_dosya.txt` dosyasını uzak sunucudaki `/uzak_dizin/` klasörüne kopyalar.
* wget ve curl: Web üzerinden dosya indirmek için kullanılır. `wget` basit indirmeler için popülerken, `curl` daha çok HTTP istekleri yapmak ve API'lerle etkileşime girmek için gelişmiş özelliklere sahiptir.
* Kullanım: `wget <URL>` veya `curl -O <URL>`
*
Belirtilen URL'den dosyayı indirir.
5. Paket Yönetimi Komutları
Linux dağıtımları genellikle yazılım kurulumu ve güncellemeleri için paket yöneticileri kullanır. En yaygın olanları Debian/Ubuntu tabanlı sistemler için `apt` ve Red Hat/CentOS tabanlı sistemler için `yum` veya `dnf`'dir.
* apt (Debian/Ubuntu):
*
`htop` adlı sistem izleme aracını yükler.
* yum / dnf (Red Hat/CentOS/Fedora):
*
`nginx` web sunucusunu yükler.
Ek Faydalı Komutlar ve İpuçları
* man (Manual): Herhangi bir komutun kullanım kılavuzunu görüntüler. Linux'ta yardım almanın en iyi yoludur.
* Kullanım: `man <komut_adı>`
*
`ls` komutunun tüm seçeneklerini ve detaylı açıklamasını görüntüler.
* sudo (Superuser Do): Komutları yönetici yetkileriyle çalıştırmanızı sağlar. Sistemde değişiklik yapacak hemen her komutun başında kullanılır.
* Kullanım: `sudo <komut>`
*
Apache web sunucusunu yönetici yetkisiyle yeniden başlatır.
* Tab Tuşu Otomatik Tamamlama: Terminalde yazarken komutları, dosya ve dizin isimlerini tamamlamak için `Tab` tuşunu kullanın. Bu, hem hız hem de doğruluk açısından çok önemlidir.
* Komut Geçmişi: Yukarı ve aşağı ok tuşları ile daha önce yazdığınız komutlara erişebilirsiniz. `history` komutu ile tüm geçmişi listeleyebilirsiniz.
*
Daha önce kullandığınız `ssh` komutlarını geçmişinizde arar.
Görsel Bir Terminal Örneği:
Bir terminalin nasıl göründüğüne dair fikir edinmek için aşağıdaki bağlantıdaki gibi bir görsel düşünebilirsiniz:
Buraya tıklayarak örnek terminal görselini görebilirsiniz.
Bu örnek, gerçek bir terminal penceresinde farklı komutların nasıl görüneceğini zihninizde canlandırmanıza yardımcı olabilir.
Sonuç
Linux terminal komutları, bu güçlü işletim sisteminde ustalaşmanın temelidir. Başlangıçta göz korkutucu görünse de, pratik yaptıkça ve her komutun amacını anladıkça, terminal sizin için vazgeçilmez bir araca dönüşecektir. Bu rehberde yer alan komutlar, Linux dünyasına atacağınız ilk adımlar için sağlam bir temel oluşturmaktadır. Unutmayın, Linux topluluğu çok geniştir ve takıldığınız her noktada `man` komutu veya internet üzerinden bolca kaynağa ulaşabilirsiniz. Deneyerek, okuyarak ve öğrenerek bu yolculukta ilerlemeye devam edin. Her yeni komut, Linux sisteminiz üzerinde size biraz daha kontrol sağlayacaktır.
Günümüzde sunuculardan kişisel bilgisayarlara, mobil cihazlardan IoT cihazlarına kadar geniş bir yelpazede kullanılan Linux, açık kaynaklı yapısı ve esnekliği ile öne çıkar. Linux deneyiminin temelinde ise komut satırı, yani terminal kullanımı yatar. Grafik arayüzler birçok işlemi kolaylaştırsa da, gerçek güç ve verimlilik genellikle terminalde gizlidir. Bu rehber, Linux işletim sistemlerinde sıkça kullanılan temel komutları anlamanıza ve günlük işlemlerinizde daha yetkin hale gelmenize yardımcı olmayı amaçlamaktadır.
Bir Linux dağıtımını kullanmaya başladığınızda, dosya yönetimi, sistem bilgisi sorgulama, yazılım kurulumu ve ağ bağlantıları gibi birçok görevi terminal üzerinden gerçekleştireceksiniz. Bu rehberde, her biri farklı bir amaca hizmet eden ve Linux deneyiminizi zenginleştirecek komutları detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
1. Dosya ve Dizin Yönetimi Komutları
Linux'ta en sık yapacağınız işlemlerden biri dosya ve dizin (klasör) yönetimidir. Bu komutlar, dosyaları oluşturma, silme, kopyalama, taşıma ve dizinler arasında gezinme gibi temel işlemleri yapmanızı sağlar.
* ls (List Segment): Dizin içeriğini listeler.
* Kullanım: Bulunduğunuz dizindeki dosya ve klasörleri görmek için `ls` yazmanız yeterlidir. Daha detaylı bilgi için çeşitli parametreler kullanabilirsiniz.
*
- ls -l: Dosyaların izinleri, sahibi, boyutu, oluşturulma tarihi gibi detaylı bilgilerle listeler.
- ls -a: Gizli dosyalar (nokta ile başlayanlar) dahil tüm dosyaları listeler.
- ls -lh: `-l` ile aynı ancak dosya boyutlarını insan okunur formatta (KB, MB, GB) gösterir.
Kod:
ls -lah /home/kullanici_adi* cd (Change Directory): Dizinler arasında geçiş yapmanızı sağlar.
* Kullanım: Hedef dizinin yolunu belirtmeniz gerekir.
*
- cd /var/log: `/var/log` dizinine geçer.
- cd ..: Bir üst dizine döner.
- cd ~: Kullanıcının ana dizinine (home directory) döner.
- cd -: Önceki çalıştığınız dizine geri döner.
Kod:
cd /usr/local/bin* pwd (Print Working Directory): Bulunduğunuz dizinin tam yolunu gösterir.
* Kullanım: Basitçe `pwd` yazın.
*
Kod:
pwd* mkdir (Make Directory): Yeni dizin oluşturur.
* Kullanım: `mkdir <dizin_adı>`
* mkdir -p: Üst dizinler yoksa onları da oluşturur.
*
Kod:
mkdir -p Projelerim/YeniProje/Kaynaklar* rm (Remove): Dosya veya dizinleri siler. Dikkatli kullanılması gereken bir komuttur!
* Kullanım: `rm <dosya_adı>`
*
- rm -r (recursive): Dizinleri ve içindeki tüm dosyaları siler.
- rm -f (force): Onay istemeden siler.
- rm -rf: Bir dizini ve içindeki her şeyi zorla ve onay almadan siler. Çok dikkatli olun!
Kod:
rm -r EskiBelgeler* cp (Copy): Dosya veya dizinleri kopyalar.
* Kullanım: `cp <kaynak> <hedef>`
* cp -r (recursive): Dizinleri ve içindeki her şeyi kopyalar.
*
Kod:
cp ~/rapor.pdf /yedekler/yedek_rapor.pdf* mv (Move): Dosya veya dizinleri taşır veya yeniden adlandırır.
* Kullanım: `mv <kaynak> <hedef>`
*
Kod:
mv proje_dosyasi.txt YeniProjeler/ana_dosya.txt
Kod:
mv eski_ad.txt yeni_ad.txt2. Dosya İçeriği Görüntüleme ve Düzenleme Komutları
Dosyaların içeriğini hızlıca görüntülemek veya temel düzenlemeler yapmak için kullanılan komutlardır.
* cat (Concatenate): Dosya içeriğini standart çıktıya basar. Küçük dosyalar için idealdir.
* Kullanım: `cat <dosya_adı>`
*
Kod:
cat /etc/os-release* less ve more: Büyük dosyaların içeriğini sayfa sayfa görüntülemenizi sağlar. `less` daha gelişmiş özelliklere sahiptir.
* Kullanım: `less <dosya_adı>` veya `more <dosya_adı>`
*
Kod:
less /var/log/syslog* head ve tail: Dosyaların sırasıyla ilk veya son satırlarını görüntüler. Log takibi için çok kullanışlıdır.
* Kullanım: `head -n <satır_sayısı> <dosya_adı>` veya `tail -n <satır_sayısı> <dosya_adı>`
* tail -f: Dosyanın sonuna eklenen yeni satırları anlık olarak takip eder (canlı log izleme).
*
Kod:
tail -f /var/log/apache2/error.log* grep (Global Regular Expression Print): Dosyalar içinde belirli bir deseni arar.
* Kullanım: `grep "aranacak_kelime" <dosya_adı>`
*
- grep -i: Büyük/küçük harf duyarsız arama yapar.
- grep -r: Dizinler içinde özyinelemeli arama yapar.
- grep -n: Bulunan satırların numarasını gösterir.
Kod:
grep -i "hata" /var/log/syslog* nano / vi (Vim): Terminal tabanlı metin düzenleyicilerdir. `nano` daha basit ve kullanıcı dostu iken, `vi` (veya gelişmiş versiyonu `vim`) daha güçlü ve yaygın olarak kullanılan bir editördür.
* Kullanım: `nano <dosya_adı>` veya `vi <dosya_adı>`
*
Kod:
nano yeni_konfigurasyon.conf3. Sistem Bilgisi ve Yönetimi Komutları
Sisteminizin durumu hakkında bilgi almak, çalışan süreçleri yönetmek ve kaynak kullanımını izlemek için bu komutlar kullanılır.
* df (Disk Free): Disk bölümlerinin boş alanını gösterir.
* Kullanım: `df`
* df -h: Disk alanını insan okunur formatta (GB, MB) gösterir.
*
Kod:
df -h* du (Disk Usage): Dosya ve dizinlerin disk kullanımını gösterir.
* Kullanım: `du <dizin_adı>`
* du -sh: Belirtilen dizinin toplam boyutunu özet olarak ve insan okunur formatta gösterir.
*
Kod:
du -sh /var/www* ps (Process Status): Çalışan süreçleri (programları) listeler.
* Kullanım: `ps aux` (tüm kullanıcıların süreçlerini gösterir).
*
Kod:
ps aux | grep "apache2"* top: Sistem kaynaklarını (CPU, bellek) anlık olarak izler ve en çok kaynak kullanan süreçleri gösterir. Dinamik bir görüntüdür.
* Kullanım: `top`
*
Kod:
top* kill: Süreçleri sonlandırmak için kullanılır. Genellikle bir sürecin PID (Process ID) numarası ile kullanılır.
* Kullanım: `kill <PID>`
* kill -9: Süreci zorla sonlandırır (kesin öldürme).
*
Kod:
kill 12345* chmod (Change Mode): Dosya ve dizin izinlerini değiştirir. Linux güvenliğinin temelidir.
* Kullanım: `chmod <izinler> <dosya_adı>`
*
- Okuma (r): 4
- Yazma (w): 2
- Çalıştırma (x): 1
*
Kod:
chmod 755 script.sh* chown (Change Owner): Dosya ve dizinlerin sahibini ve/veya grubunu değiştirir.
* Kullanım: `chown <sahip>:<grup> <dosya_adı>`
*
Kod:
chown www-data:www-data /var/www/html4. Ağ ve Uzaktan Erişim Komutları
Ağ bağlantılarını yönetmek, uzak sunuculara erişmek veya dosya indirmek için bu komutlar kullanılır.
* ping: Bir ağ cihazına ulaşılabilirliği test eder.
* Kullanım: `ping <hedef_adres>`
*
Kod:
ping google.com* ssh (Secure Shell): Güvenli bir şekilde uzak sunuculara bağlanmanızı sağlar.
* Kullanım: `ssh <kullanıcı_adı>@<sunucu_adresi>`
*
Kod:
ssh kullanici@sunucu.alanadi.com* scp (Secure Copy): Uzak sunuculara güvenli bir şekilde dosya kopyalamayı sağlar.
* Kullanım: `scp <kaynak> <hedef>`
*
Kod:
scp ~/yerel_dosya.txt kullanici@uzak_sunucu.com:/uzak_dizin/* wget ve curl: Web üzerinden dosya indirmek için kullanılır. `wget` basit indirmeler için popülerken, `curl` daha çok HTTP istekleri yapmak ve API'lerle etkileşime girmek için gelişmiş özelliklere sahiptir.
* Kullanım: `wget <URL>` veya `curl -O <URL>`
*
Kod:
wget https://örneksite.com/büyük_dosya.zip5. Paket Yönetimi Komutları
Linux dağıtımları genellikle yazılım kurulumu ve güncellemeleri için paket yöneticileri kullanır. En yaygın olanları Debian/Ubuntu tabanlı sistemler için `apt` ve Red Hat/CentOS tabanlı sistemler için `yum` veya `dnf`'dir.
* apt (Debian/Ubuntu):
*
- sudo apt update: Paket listelerini günceller.
- sudo apt upgrade: Yüklü paketleri günceller.
- sudo apt install <paket_adı>: Yeni bir paket yükler.
- sudo apt remove <paket_adı>: Bir paketi kaldırır.
- sudo apt autoremove: Bağımlılık olarak yüklenmiş ama artık kullanılmayan paketleri kaldırır.
Kod:
sudo apt install htop* yum / dnf (Red Hat/CentOS/Fedora):
*
- sudo yum update / sudo dnf update: Paket listelerini ve sistemi günceller.
- sudo yum install <paket_adı> / sudo dnf install <paket_adı>: Paket yükler.
- sudo yum remove <paket_adı> / sudo dnf remove <paket_adı>: Paket kaldırır.
Kod:
sudo dnf install nginxEk Faydalı Komutlar ve İpuçları
* man (Manual): Herhangi bir komutun kullanım kılavuzunu görüntüler. Linux'ta yardım almanın en iyi yoludur.
* Kullanım: `man <komut_adı>`
*
Kod:
man ls* sudo (Superuser Do): Komutları yönetici yetkileriyle çalıştırmanızı sağlar. Sistemde değişiklik yapacak hemen her komutun başında kullanılır.
* Kullanım: `sudo <komut>`
*
Kod:
sudo systemctl restart apache2* Tab Tuşu Otomatik Tamamlama: Terminalde yazarken komutları, dosya ve dizin isimlerini tamamlamak için `Tab` tuşunu kullanın. Bu, hem hız hem de doğruluk açısından çok önemlidir.
* Komut Geçmişi: Yukarı ve aşağı ok tuşları ile daha önce yazdığınız komutlara erişebilirsiniz. `history` komutu ile tüm geçmişi listeleyebilirsiniz.
*
Kod:
history | grep "ssh"Görsel Bir Terminal Örneği:
Bir terminalin nasıl göründüğüne dair fikir edinmek için aşağıdaki bağlantıdaki gibi bir görsel düşünebilirsiniz:
Buraya tıklayarak örnek terminal görselini görebilirsiniz.
Bu örnek, gerçek bir terminal penceresinde farklı komutların nasıl görüneceğini zihninizde canlandırmanıza yardımcı olabilir.
Sonuç
Linux terminal komutları, bu güçlü işletim sisteminde ustalaşmanın temelidir. Başlangıçta göz korkutucu görünse de, pratik yaptıkça ve her komutun amacını anladıkça, terminal sizin için vazgeçilmez bir araca dönüşecektir. Bu rehberde yer alan komutlar, Linux dünyasına atacağınız ilk adımlar için sağlam bir temel oluşturmaktadır. Unutmayın, Linux topluluğu çok geniştir ve takıldığınız her noktada `man` komutu veya internet üzerinden bolca kaynağa ulaşabilirsiniz. Deneyerek, okuyarak ve öğrenerek bu yolculukta ilerlemeye devam edin. Her yeni komut, Linux sisteminiz üzerinde size biraz daha kontrol sağlayacaktır.
