Ubuntu Kurulum Rehberi: Kapsamlı ve Adım Adım Kılavuz

GNU/Linux dünyasına adım atmak isteyenler için en popüler ve kullanıcı dostu dağıtımlardan biri olan Ubuntu, milyonlarca kullanıcısı olan açık kaynaklı bir işletim sistemidir. Bu rehberde, Ubuntu'yu bilgisayarınıza nasıl kuracağınızı baştan sona detaylı bir şekilde anlatacağız. İster mevcut işletim sisteminizin yanına kurun (dual-boot), ister tek işletim sistemi olarak kullanın, bu kılavuz size yardımcı olacaktır.

Neden Ubuntu?

Ubuntu, kolay kullanımı, geniş yazılım desteği, güçlü topluluğu ve güvenliği ile öne çıkar. Masaüstü, sunucu ve bulut ortamlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Ücretsiz ve açık kaynaklı olması, onu hem bireysel kullanıcılar hem de büyük işletmeler için cazip bir seçenek haline getirir. Virüsler ve kötü amaçlı yazılımlar Linux sistemlerinde Windows'a göre çok daha az yaygındır, bu da Ubuntu'yu doğal olarak daha güvenli kılar. Ayrıca, düzenli güncellemeler ve sağlam bir çekirdek yapısı sayesinde istikrarlı ve güvenilir bir çalışma ortamı sunar. Donanım uyumluluğu her geçen gün artmaktadır ve eski bilgisayarlara dahi yeni bir soluk getirebilir.

Ön Hazırlıklar: Kuruluma Başlamadan Önce

Kurulum sürecine başlamadan önce yapmanız gereken bazı önemli hazırlıklar vardır. Bu adımlar, sorunsuz bir kurulum deneyimi için kritik öneme sahiptir:

• Sistem Gereksinimleri: Ubuntu'nun güncel LTS (Uzun Süreli Destek) sürümü için minimum 2 GHz çift çekirdekli işlemci, 4 GB RAM ve 25 GB boş depolama alanı önerilir. Daha akıcı bir deneyim ve gelecekteki güncellemeler için en az 8 GB RAM ve 50 GB boş depolama alanı ayırmanız şiddetle tavsiye edilir. Daha yüksek donanım özelliklerine sahip olmak her zaman daha iyi performans ve çoklu görev yetenekleri sunacaktır.
• Verilerinizi Yedekleyin: Bu, en önemli adımdır! Kurulum sırasında oluşabilecek herhangi bir aksilik durumunda (örneğin yanlış disk bölümlemesi, güç kesintisi vb.), verilerinizin kaybolmasını önlemek için tüm önemli dosyalarınızı (fotoğraflar, belgeler, videolar, proje dosyaları vb.) harici bir diske, bulut depolama hizmetine veya başka bir güvenli konuma yedekleyin. Bu adıma dikkat etmemek, geri dönülemez veri kaybına yol açabilir ve sonradan telafisi mümkün olmayan sonuçlar doğurabilir!
• Boş Bir USB Bellek: En az 8 GB boyutunda boş bir USB bellek (Flash Disk) gereklidir. Bu bellek, Ubuntu'yu yüklemek için kullanacağınız önyüklenebilir medyayı oluşturmak için kullanılacaktır. İçindeki tüm veriler yazma işlemi sırasında silinecektir, bu yüzden belleğin boş olduğundan veya içinde önemli veri olmadığından emin olun. Daha yüksek hızlı USB bellekler, kurulum süresini kısaltmaya yardımcı olabilir.
• İnternet Bağlantısı: Kurulum sırasında gerekli güncellemeleri ve ek sürücüleri indirmek için aktif ve kararlı bir internet bağlantısı (kablolu veya kablosuz) tavsiye edilir. Özellikle kablosuz ağ sürücüleri, bazı durumlarda internet bağlantısı olmadan yüklenemeyebilir. Kurulum sonrasında da düzenli yazılım güncellemeleri ve yeni uygulamalar indirmek için internete ihtiyacınız olacaktır.
• Şarj Edilebilir Pil veya Güç Kaynağı: Dizüstü bilgisayar kullanıyorsanız, pil seviyesinin yeterli olduğundan veya cihazın güç adaptörüne bağlı olduğundan emin olun. Kurulum sırasında güç kesintisi, işletim sisteminin bozulmasına yol açabilir.

Adım 1: Ubuntu ISO Dosyasını İndirme

Ubuntu'yu kurmak için öncelikle işletim sisteminin kurulum dosyasını (ISO imajı) indirmeniz gerekmektedir. En güncel, güvenilir ve doğrulanmış ISO dosyasını Ubuntu'nun resmi web sitesinden edinebilirsiniz:

Resmi Ubuntu İndirme Sayfası

Bu sayfadan tercih ettiğiniz Ubuntu sürümünü indirin. Genel olarak, LTS (Uzun Süreli Destek) sürümleri, 5 yıl boyunca güvenlik güncellemeleri ve hata düzeltmeleri aldığı için en çok önerilen sürümlerdir ve daha kararlı bir deneyim sunarlar. Dosya boyutu genellikle 3-5 GB civarında olacaktır, bu yüzden indirme süresi internet bağlantınızın hızına bağlı olarak değişebilir. İndirme işlemi tamamlandıktan sonra, dosyanın bütünlüğünü kontrol etmek için MD5 veya SHA256 sağlama toplamını doğrulamanız önerilir, ancak bu ileri düzey bir adımdır ve çoğu kullanıcı için zorunlu değildir.

Adım 2: Önyüklenebilir USB Bellek Oluşturma

İndirdiğiniz ISO dosyasını bir USB belleğe yazarak bilgisayarınızı bu bellekten başlatabilmenizi sağlayacak bir önyüklenebilir (bootable) medya oluşturmanız gerekmektedir. Bu işlem için çeşitli araçlar mevcuttur:

* Windows Kullanıcıları İçin: Rufus programı oldukça popüler, güvenilir ve kullanımı kolaydır. Rufus'u indirip çalıştırdıktan sonra, 'Aygıt' bölümünden USB belleğinizi seçin, 'Önyükleme seçimi' kısmından indirdiğiniz Ubuntu ISO dosyasını seçin ve 'Başlat' düğmesine tıklayın. Program, ISO dosyasını USB belleğe yazacaktır. İşlem sırasında USB belleğinizdeki tüm verilerin silineceğine dair bir uyarı alacaksınız.
* macOS ve Linux Kullanıcıları İçin: Balena Etcher çapraz platform desteği sunan, basit, görsel arayüzlü ve güvenilir bir araçtır. Etcher'ı indirip kurduktan sonra, 'Flash from file' seçeneği ile ISO dosyasını seçin, 'Select target' seçeneği ile USB belleğinizi seçin ve son olarak 'Flash!' düğmesine tıklayın. Etcher, yazma işlemini tamamlayacaktır.
* Linux Komut Satırı Kullanıcıları İçin: Terminal üzerinden dd komutunu kullanabilirsiniz. Bu yöntem güçlü olmakla birlikte, çok riskli olabilir; yanlış disk seçimi geri dönülemez veri kaybına yol açabilir, bu yüzden son derece dikkatli olun.
Burada '/path/to/your/ubuntu.iso' indirdiğiniz ISO dosyasının tam yolunu, '/dev/sdX' ise USB belleğinizin cihaz adını (örneğin `/dev/sdb` veya `/dev/sdc` - kesinlikle kendi doğru cihazınızı belirleyin, yanlış bir cihaz seçmek sabit diskinizdeki tüm verileri silebilir!) temsil eder. `status=progress` komutu, yazma işleminin ilerlemesini görmenizi sağlar.

Adım 3: BIOS/UEFI Ayarlarını Yapılandırma

Bilgisayarınızın USB bellekten başlatılmasını sağlamak için BIOS veya UEFI ayarlarında değişiklik yapmanız gerekebilir. Bilgisayarınızı açtığınızda genellikle F2, F10, F12 veya Del tuşlarından birine art arda basarak BIOS/UEFI ayarlarına veya önyükleme menüsüne girebilirsiniz (bu tuşlar bilgisayarınızın üreticisine ve modeline göre değişir; başlangıç ekranında genellikle belirtilir).

Ayarlara girdikten sonra, "Boot Order" (Önyükleme Sırası), "Boot Priority" (Önyükleme Önceliği) veya "Boot Device Selection" (Önyükleme Aygıtı Seçimi) gibi bir seçenek arayın ve USB belleğinizi (genellikle markası veya 'USB HDD' olarak listelenir) ilk önyükleme aygıtı olarak ayarlayın. Ayrıca, bazı yeni bilgisayarlarda "Secure Boot" (Güvenli Önyükleme) özelliğinin devre dışı bırakılması gerekebilir, aksi takdirde Ubuntu kurulumu başlamayabilir veya sorun yaşayabilirsiniz. "Fast Boot" (Hızlı Önyükleme) özelliğinin de kapatılması tavsiye edilir. Ayarları kaydettikten sonra bilgisayarınızı yeniden başlatın.

Adım 4: Ubuntu Kurulumu Adım Adım

USB bellekten başarılı bir şekilde önyüklendiğinizde, Ubuntu karşılama ekranı ile karşılaşacaksınız. Artık kuruluma başlayabiliriz:

1. Karşılama Ekranı: Burada dilinizi (Türkçe) seçin ve iki seçenekten birini tercih edin: "Ubuntu'yu Dene" veya "Ubuntu'yu Kur". "Ubuntu'yu Dene" seçeneği, bilgisayarınıza hiçbir şey yüklemeden Ubuntu'yu canlı bir ortamda denemenizi sağlar. Donanım uyumluluğunu, Wi-Fi'yi, sesini ve diğer işlevleri test etmek için harika bir yoldur. Her şey yolundaysa, masaüstündeki "Install Ubuntu" simgesine tıklayarak kuruluma devam edebilirsiniz. Doğrudan kurulum yapmak için "Ubuntu'yu Kur" seçeneğini seçin.
2. Klavye Düzeni: Klavyenizin dilini ve düzenini seçin. Türkçe klavye için "Turkish" seçeneğini işaretleyin ve istediğiniz düzeni (örn. "Turkish (F)" veya "Turkish (Q)") seçin. Sağdaki metin kutusunda yazarak seçtiğiniz düzenin doğru çalıştığından emin olun.
3. Ağ Bağlantısı: İnternet bağlantınızı seçin (Wi-Fi veya Ethernet). Kurulum sırasında güncellemeleri indirmek ve ek yazılımları yüklemek için internete bağlı olmanız şiddetle önerilir. Wi-Fi kullanıyorsanız, ağınızı seçip parolanızı girin.
4. Güncellemeler ve Diğer Yazılımlar: Burada "Normal kurulum" veya "Minimal kurulum" seçeneklerinden birini seçebilirsiniz. Normal kurulumda web tarayıcısı, ofis yazılımı, medya oynatıcılar gibi temel uygulamalar gelirken, minimal kurulumda sadece çekirdek sistem bileşenleri kurulur. Yeni başlayanlar için "Normal kurulum" tavsiye edilir. Ayrıca "Kurulum sırasında güncellemeleri indir" ve "Üçüncü taraf grafikler ve Wi-Fi donanımı için tescilli sürücüler ve ek medya biçimleri" seçeneklerini işaretlemeniz, kurulum sonrası işlerinizi kolaylaştıracak ve multimedya desteği sağlayacaktır. Özellikle NVIDIA ekran kartları ve bazı Wi-Fi çipsetleri için bu seçenek hayat kurtarıcı olabilir.
5. Kurulum Tipi: Bu adım çok kritiktir ve diskinizdeki verilere doğrudan etki eder. İhtiyaçlarınıza göre iki ana seçenek vardır:
* Diski sil ve Ubuntu'yu kur: Bu seçenek, seçtiğiniz tüm diski silerek Ubuntu'yu tek işletim sistemi olarak kurar. Eğer bilgisayarınızda başka bir işletim sistemi (Windows gibi) yoksa veya onu tamamen kaldırmak ve yerine sadece Ubuntu kurmak istiyorsanız bu seçeneği tercih edin. Bu seçenek, diskteki tüm verileri kalıcı olarak siler ve geri alınamaz, bu yüzden önceki yedekleme uyarısına kesinlikle dikkat edin!
* Başka Bir Şey: Bu seçenek, mevcut disk bölümlerinizi manuel olarak yönetmenizi sağlar. Eğer Windows'un yanına Ubuntu'yu kurarak çift önyükleme (dual-boot) yapmak istiyorsanız veya disk bölümlerini kendiniz belirlemek istiyorsanız bu seçeneği kullanmalısınız. Bu durumda, Windows'un olduğu bölümden ayrı bir boş alan (disk birleştirme veya küçültme ile önceden oluşturulmuş olması gerekir) oluşturmanız ve Ubuntu için en az bir kök (/) bölümü, tercihen bir takas (swap) bölümü ve isteğe bağlı olarak bir ev (/home) bölümü oluşturmanız gerekir. Bu daha ileri düzey bir işlem olup, yanlış yapılması mevcut işletim sisteminize veya verilerinize zarar verebilir.

Bu seçenek, mevcut bir işletim sisteminin yanına Ubuntu kurmak veya disk bölümlerini manuel olarak yönetmek isteyen ileri düzey kullanıcılar içindir. Yeni başlayanlar için genellikle 'Diski sil ve Ubuntu'yu kur' daha basit ve güvenlidir, ancak veri kaybı riskini göz önünde bulundurun.

Genişletmek için tıkla ...

6. Bölge ve Saat Dilimi: Haritadan bulunduğunuz konumu tıklayarak veya arama kutusuna yazarak doğru saat dilimini seçin. Bu, sistem saatinizin ve tarihinizin doğru olmasını sağlayacaktır.
7. Kullanıcı Bilgileri: Adınızı, bilgisayarınız için bir isim (ağda görünen isim), bir kullanıcı adı ve güçlü bir parola belirleyin. Parolanızı unutmayın, çünkü bu, sisteminizde yönetici işlemleri yapmak, yazılım yüklemek veya sistem ayarlarını değiştirmek için gerekecektir. "Giriş yapmak için parola iste" seçeneğini bırakmak güvenlik açısından önemlidir. Otomatik giriş seçeneğini seçmek, parolasız oturum açmanızı sağlar ancak güvenlik riskleri taşır.
8. Kurulumun Başlaması: Tüm ayarları gözden geçirdikten sonra "Şimdi Kur" düğmesine tıklayın. Kurulum süreci bilgisayarınızın hızına, internet bağlantınıza ve seçtiğiniz kurulum tipine bağlı olarak bir süre (genellikle 15-30 dakika) alabilir. Bu sırada Ubuntu'nun özelliklerini gösteren bir slayt gösterisi izleyebilirsiniz.
9. Kurulum Tamamlandı: Kurulum bittiğinde, bilgisayarınızı yeniden başlatmanız istenir. USB belleği çıkartın (veya ekrandaki talimatları izleyin) ve bilgisayarınızın artık Ubuntu ile başlamasını bekleyin. Çift önyükleme yaptıysanız, başlangıçta karşınıza GRUB menüsü gelecek ve buradan hangi işletim sistemini başlatacağınızı seçebileceksiniz.

Kurulum Sonrası İlk Adımlar

Ubuntu'nuz kurulduktan sonra, deneyiminizi daha da iyileştirmek ve sisteminizi güncel tutmak için yapabileceğiniz birkaç şey var:

* Sistem Güncellemeleri: Kurulumdan sonra ilk yapmanız gereken şey, sisteminizi güncel ve güvenli tutmaktır. Terminali açın (Ctrl+Alt+T klavye kısayolu ile kolayca açılabilir) ve aşağıdaki komutları çalıştırın:
`sudo apt update` komutu, paket listelerini güncelleyecek; `sudo apt upgrade` komutu ise yüklü tüm yazılımların en son sürümlerine yükseltilmesini sağlayacaktır. Bu adımı düzenli olarak tekrarlamak önemlidir.
* Ek Sürücüler Kurulumu: Özellikle Nvidia veya AMD gibi özel ekran kartları, bazı Wi-Fi bağdaştırıcıları veya diğer donanımlar için tescilli (açık kaynak olmayan) sürücülere ihtiyacınız olabilir. "Yazılım ve Güncelleştirmeler" uygulamasını açın (uygulama menüsünden aratabilirsiniz) ve "Ek Sürücüler" sekmesine gidin. Ubuntu, sizin için mevcut olan sürücüleri otomatik olarak listeleyecektir. Buradan önerilen veya daha performanslı sürücüleri seçip kurabilirsiniz. Kurulumdan sonra bilgisayarınızı yeniden başlatmanız gerekebilir.
* Gerekli Yazılımların Kurulumu: Ubuntu birçok temel yazılımla birlikte gelir, ancak ek uygulamalara ihtiyacınız olabilir. Uygulama yüklemenin birden fazla yolu vardır:

• Ubuntu Yazılım Merkezi: En kolay yöntemdir. Bir uygulama mağazası gibi çalışır, kategorilere ayrılmış binlerce ücretsiz ve açık kaynaklı uygulamaya erişim sağlar. İstediğiniz uygulamayı aratıp tek tıklama ile kurabilirsiniz.
• Web Tarayıcıları: Firefox varsayılan olarak gelir, ancak Google Chrome, Brave veya Opera gibi diğer popüler tarayıcıları da kolayca kurabilirsiniz. Genellikle tarayıcıların kendi web sitelerinden `.deb` paketi olarak indirilebilirler.
• Ofis Paketi: LibreOffice ön yüklü olarak gelir ve çoğu kullanıcının ihtiyacını karşılar. Microsoft Office kullanıyorsanız, web sürümünü (Office 365) bir tarayıcı üzerinden kullanabilirsiniz veya Wine gibi uyumluluk katmanlarıyla çalıştırmayı deneyebilirsiniz (karmaşık olabilir).
• Medya Oynatıcılar: VLC Media Player, hemen hemen tüm video ve ses formatlarını destekleyen, çok yönlü ve harika bir seçenektir. Ubuntu Yazılım Merkezi'nden veya terminalden `sudo apt install vlc` komutu ile kurulabilir.
• Görsel Düzenleyiciler: GIMP (GNU Image Manipulation Program - profesyonel Photoshop alternatifi) veya Krita gibi güçlü araçlar mevcuttur. Inkscape (vektör grafikleri için) de oldukça popülerdir.

Yazılımları Ubuntu Yazılım Merkezi'nden veya komut satırı aracılığıyla (apt, snap, flatpak kullanarak) kurabilirsiniz. Snapcraft ve Flathub gibi evrensel paketleme sistemleri sayesinde birçok uygulamaya kolayca ve bağımlılık sorunları yaşamadan erişebilirsiniz.
* Masaüstünü Özelleştirme: Ubuntu'nun görünümünü ve hissini zevkinize göre özelleştirebilirsiniz. Temalar, simgeler, duvar kağıtları ve GNOME uzantıları (GNOME masaüstü ortamını kullanıyorsanız) ile masaüstünüzü kişiselleştirebilirsiniz. GNOME Tweaks gibi araçlar bu özelleştirmelerde size yardımcı olacaktır.

Sıkça Sorulan Sorunlar ve Çözümler (Kısaca)

* Önyükleme Sorunları: Kurulum sonrası bilgisayarınız Ubuntu'ya önyüklenmiyorsa, BIOS/UEFI ayarlarınızı tekrar kontrol edin. Özellikle çift önyükleme yapıyorsanız, GRUB önyükleyicisinin doğru ayarlandığından emin olun. Gerekirse bir canlı USB ile önyükleme yaparak GRUB onarımı yapabilirsiniz. Boot-Repair gibi araçlar bu tür sorunları otomatik olarak çözebilir.
* Wi-Fi veya Ekran Sorunları: Genellikle eksik veya yanlış sürücülerden kaynaklanır. "Yazılım ve Güncelleştirmeler" uygulamasının "Ek Sürücüler" bölümünü kontrol edin veya Ubuntu forumlarında donanımınıza özel çözümler arayın. Bazı durumlarda kernel güncellemesi veya belirli firmware paketlerinin yüklenmesi gerekebilir. Linux topluluklarında bu tür donanım sorunları için genellikle çok hızlı ve etkili çözümler bulunur.
* Düşük Performans: Eğer sisteminiz yavaş çalışıyorsa, daha hafif bir masaüstü ortamına geçmeyi düşünebilirsiniz (örneğin XFCE ile Xubuntu veya LXQt ile Lubuntu). Ayrıca, arka planda çalışan uygulamaları kontrol etmek ve daha fazla RAM eklemek performansınızı artırabilir.
* Destek Kaynakları: Herhangi bir sorunla karşılaştığınızda veya yardıma ihtiyacınız olduğunda, Ubuntu'nun geniş ve aktif topluluğundan faydalanabilirsiniz. Ubuntu Türkiye Forumları veya Ask Ubuntu gibi siteler, sorunlarınıza cevap bulabileceğiniz harika kaynaklardır. Forumlarda arama yapmak, benzer sorunları yaşayan başkalarının çözümlerini bulmanıza yardımcı olabilir.

Sonuç

Ubuntu kurulumu, ilk başta karmaşık gibi görünse de, bu rehberdeki adımları dikkatlice takip ederek kolayca tamamlayabileceğiniz bir süreçtir. Artık güçlü, güvenli ve esnek bir işletim sistemine sahipsiniz. Ubuntu ile keşfedecek ve öğrenecek çok şey var. Açık kaynak dünyasına hoş geldiniz! Yeni işletim sisteminizin tadını çıkarın ve Linux ile deneyimlerinizi geliştirmeye devam edin. Karşılaştığınız her sorunu bir öğrenme fırsatı olarak görün ve topluluktan yardım almaktan çekinmeyin.

Unutmayın, Linux öğrenmek bir yolculuktur ve Ubuntu bu yolculuğa başlamak için harika, kullanıcı dostu bir duraktır. Bol şans ve keyifli kullanımlar!