• Dosya (File): Bilgisayar üzerinde depolanan verilerin mantıksal bir birimidir. Bir metin belgesi, bir resim, bir program veya bir video gibi her şey bir dosya olarak temsil edilir. Dosyalar, veri bloklarına ayrılmış olarak depolanır ve bu bloklar disk üzerinde genellikle dağınık halde bulunabilir. Dosya sistemi, bu blokların sırasını ve bütünlüğünü korur.
• Dizin (Directory/Folder): Dosyaları ve diğer dizinleri hiyerarşik bir yapıda düzenlemek için kullanılan bir konteynerdir. Kullanıcıların aradıkları dosyalara daha kolay ulaşmasını sağlar ve mantıksal bir gruplandırma sunar. Her dizin, içinde bulunan dosya ve alt dizinlerin referanslarını tutar.
• Metadata (Üstveri): Bir dosya veya dizin hakkındaki bilgidir, ancak dosyanın içeriği değildir. Dosyanın boyutu, oluşturulma tarihi, son erişim tarihi, sahip bilgisi, izinler (okuma, yazma, çalıştırma) ve dosyanın disk üzerindeki fiziksel konumuna dair işaretçiler gibi verileri içerir. Metadata, dosya sisteminin çalışma prensiplerinin kalbidir ve dosya işlemlerinin hızlıca yapılmasını sağlar.
• Bloklar/Kümeler (Blocks/Clusters): Depolama aygıtındaki en küçük veri birimidir. Dosyalar disk üzerinde bir veya daha fazla bloğa yayılır. Bu blokların boyutu, dosya sistemine ve disk boyutuna göre değişebilir (genellikle 512 bayttan 64 kilobayta kadar). Örneğin, küçük dosyalar bile genellikle tam bir blok kaplar, bu da bazen depolama verimsizliğine (slack space) yol açabilir. Veriler bu bloklar halinde okunur ve yazılır.

• FAT (File Allocation Table): FAT16, FAT32, exFAT gibi sürümleri bulunur. Özellikle USB bellekler ve hafıza kartları gibi taşınabilir depolama cihazlarında yaygın olarak kullanılır. Basit yapısı nedeniyle hızlıdır ancak dosya boyutu (FAT32'de 4GB) ve bölüm boyutu limitleri vardır. Genellikle daha az hata toleransına sahiptir ve modern özelliklerden yoksundur.
• NTFS (New Technology File System): Microsoft Windows işletim sistemlerinin standart dosya sistemidir. FAT'a göre çok daha gelişmiş özellikler sunar: dosya sıkıştırma, şifreleme, güvenlik izinleri, büyük dosya ve bölüm desteği, günlükleme (journaling) gibi. Günlükleme, sistem çökmelerinde veya ani güç kesintilerinde dosya sisteminin tutarlılığını korumasına yardımcı olur ve veri kaybını en aza indirir.
• Ext (Extended File System): Linux işletim sistemlerinde yaygın olarak kullanılan bir dizi dosya sistemidir. Ext2, Ext3 ve günümüzdeki en yaygın olan Ext4 gibi sürümleri mevcuttur. Ext4, journaling, büyük dosya ve disk boyutu desteği, gecikmeli tahsis (delayed allocation) ve çok daha fazla inode desteği gibi modern özellikler sunar. Sağlamlığı ve esnekliği ile bilinir.
• APFS (Apple File System): Apple'ın macOS, iOS, tvOS ve watchOS için tasarladığı, SSD ve flash depolama için optimize edilmiş modern bir dosya sistemidir. Klonlama, anlık görüntüler (snapshots) ve güçlü şifreleme gibi yeteneklere sahiptir. Özellikle depolama alanı verimliliği ve performans artışı için tasarlanmıştır.
• ZFS ve Btrfs (B-tree File System): Özellikle sunucu ve büyük veri depolama ortamlarında tercih edilen, ileri düzey veri bütünlüğü, havuzlama, anlık görüntüler, veri tekilleştirme ve kendi kendini onarma (self-healing) gibi özellikler sunan gelişmiş dosya sistemleridir. Veri bütünlüğüne aşırı derecede önem veren sistemler için idealdirler ve genellikle yazılımsal RAID yetenekleri de sağlarlar.

• Boot Sektörü: Diskin en başında yer alan ve işletim sisteminin başlatılması için gerekli bilgileri içeren özel bir alandır. İşletim sistemi bu sektörden okunarak yüklenmeye başlar.
• Süperblok (Linux) / Master File Table (MFT - NTFS): Dosya sisteminin genel yapısı, boyutu, boş alan durumu, dosya sistemi tipi, inode ve blok sayıları gibi kritik bilgileri barındıran alandır. Süperblok bozulursa dosya sistemi erişilemez hale gelebilir. MFT ise, NTFS'de tüm dosya ve dizinlerin metadata bilgilerini içeren merkezi bir veritabanı gibidir.
• Inodes (Linux): Her dosya ve dizinin metadata bilgilerini (sahip, izinler, boyut, zaman damgaları, veri bloklarının disk üzerindeki adresleri) saklayan veri yapısıdır. Bir dosya sistemi, belirli sayıda inode ile oluşturulur ve bu sayıya ulaşıldığında diskte boş alan olsa bile yeni dosya oluşturulamaz. Her inode, disk üzerindeki belirli veri bloklarına işaret eder.
• Dizin Girişleri (Directory Entries): Bir dizin içindeki dosya ve alt dizinlerin isimlerini ve ilişkili oldukları inode veya MFT giriş numaralarını tutan kayıtlardır. Bu girişler, dosya isminden gerçek dosya verisine ulaşımı sağlar.
• Veri Alanı (Data Area): Dosyaların gerçek içeriğinin depolandığı blokları veya kümeleri içeren bölümdür. Dosya sisteminin en büyük kısmını oluşturur ve kullanıcı verilerini barındırır.

• Okuma (Read): Bir dosyanın içeriğini depolama biriminden belleğe yüklemek. Dosya sistemi, dosyanın blok adreslerini bulur ve bu bloklardaki veriyi okur.
• Yazma (Write): Veriyi bellehten bir dosyaya kaydetmek veya mevcut bir dosyanın içeriğini değiştirmek. Dosya sistemi, veriyi uygun boş bloklara yazar ve dosyanın metadata bilgilerini günceller.
• Silme (Delete): Bir dosyayı veya dizini dosya sisteminden kaldırmak. Bu işlem genellikle sadece dosya sisteminin indekslerini (metadata veya inode bilgilerini) günceller ve dosyaya işaret eden bağlantıyı koparır. Veriyi fiziksel olarak hemen silmez. Bu yüzden veri kurtarma yazılımları, fiziksel olarak üzerine başka veri yazılmamış dosyaları geri getirebilir.
• Yeniden Adlandırma (Rename): Bir dosyanın veya dizinin adını değiştirmek. Bu işlem sadece ilgili dizin girişindeki ismin güncellenmesiyle gerçekleşir, dosyanın fiziksel konumunu değiştirmez.
• Dizin Oluşturma (Create Directory): Yeni bir dizin oluşturarak dosyalar için yeni bir hiyerarşik konum sağlamak. Bu, dosya sisteminin hiyerarşik yapısını genişletir.

Ünlü bilgisayar bilimci Leslie Lamport'un dediği gibi: "Dağıtılmış bir sistem, makine başarısız olduğunda bile çalışmaya devam edebilecek bir sistemdir." Bu prensip, dosya sistemlerinin veri bütünlüğünü ve dayanıklılığını sağlamak için ne kadar kritik olduğunu vurgular; çünkü tek bir disk bile küçük bir dağıtılmış sistem gibi davranır.

Genişletmek için tıkla ...

ls -l /home/kullanici/belgeler
# Bu komut, belirtilen dizindeki dosya ve dizinlerin detaylı listesini gösterir,
# metadata bilgilerini (izinler, sahip, boyut, tarih) içerir.

df -h
# Bu komut, dosya sistemlerinin disk kullanım durumunu gösterir,
# ne kadar boş alan kaldığını ve hangi dosya sistemlerinin bağlı olduğunu listeler.

sudo mount /dev/sdb1 /mnt/yedek
# Bu komut, bir depolama birimini (örneğin /dev/sdb1) belirli bir noktaya (/mnt/yedek) bağlar.
# Böylece disk üzerindeki dosya sistemine erişilebilir hale gelir. Bu işlem, bir diski
# işletim sisteminin dizin yapısına entegre eder.