Anakartlar, bir bilgisayarın iskeletini oluşturan en temel bileşenlerden biridir. Tüm diğer donanım parçalarının (CPU, RAM, GPU, depolama birimleri) birbiriyle iletişim kurmasını sağlayan merkezi bir platform görevi görürler. Bu platformun fiziksel boyutu ve düzeni, "form faktörü" olarak adlandırılır. Günümüzde en yaygın ve baskın form faktörü ise ATX (Advanced Technology eXtended) standardıdır. Intel tarafından 1995 yılında geliştirilen ATX, o zamanki de facto standart olan AT form faktörünün yerini alarak, güç kaynağı konumlandırması, CPU soketi çevresi ve genel bileşen yerleşiminde önemli iyileştirmeler sunmuştur. Bu rehberde, farklı ATX form faktörlerini, avantaj ve dezavantajlarını, ve bir PC toplarken yapacağınız seçimlerin sisteminiz üzerindeki etkilerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Doğru anakart form faktörünü seçmek, sistemin performansı, soğutma kapasitesi, genişletilebilirlik ve hatta estetiği üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir.
Standart ATX Form Faktörü
Standart ATX anakartlar, yaklaşık olarak 30.5 cm x 24.4 cm (12 inç x 9.6 inç) boyutlarındadır. Bu boyutlar, çoğu orta ve tam boyutlu bilgisayar kasası için ideal bir uyumluluk sağlar. Standart ATX anakartlar, genellikle 7 adet PCIe genişleme yuvasına, 4 ila 8 adet RAM yuvasına (DIMM yuvaları), yeterli sayıda SATA ve M.2 yuvalarına ve geniş bir yonga seti soğutucu alanına sahiptir. Bu cömert alan, kullanıcıların yüksek performanslı ekran kartları, ses kartları, ağ kartları ve diğer genişleme kartlarını rahatça takabilmesine olanak tanır. Geniş yüzey alanı sayesinde bileşenler daha rahat nefes alabilir, bu da daha iyi soğutma performansı ve sistem stabilitesi anlamına gelir. Standart ATX, hem oyuncular hem de profesyonel kullanıcılar için en popüler ve dengeli bir seçenektir. Genişleme imkanları ve soğutma potansiyeli, bu form faktörünü uzun vadeli kullanımlar için cazip kılar. Güç kullanıcıları için mükemmel bir temel sağlar.
Micro-ATX (mATX) Form Faktörü
Micro-ATX anakartlar, standart ATX'in biraz daha küçültülmüş versiyonudur. Tipik boyutları 24.4 cm x 24.4 cm (9.6 inç x 9.6 inç) veya daha küçüktür. Bu boyut farkı, genellikle PCIe genişleme yuvası sayısının 4'e düşürülmesi ve bazen de RAM yuvası sayısının 2'ye inmesiyle sağlanır. Micro-ATX anakartlar, daha küçük kasalarda yer kazanmak isteyen veya çok sayıda genişleme kartına ihtiyaç duymayan kullanıcılar için idealdir. Bütçe dostu sistem toplamak isteyenler için de iyi bir alternatiftir, zira genellikle standart ATX muadillerine göre daha uygun fiyatlıdırlar. Ofis bilgisayarları, ev eğlence sistemleri (HTPC) veya giriş seviyesi oyun sistemleri için mükemmel bir denge sunarlar. Daha az yer kaplamaları ve genel olarak daha ekonomik olmaları, kompakt ve maliyet etkin bir sistem arayanlar için cazip kılan özelliklerdir. Soğutma ve kablolama için daha az alan sunsalar da, modern mATX kasaları bu konularda da iyi çözümler sunabilmektedir.
Mini-ITX (mITX) Form Faktörü
Mini-ITX anakartlar, mevcut ATX ailesi içindeki en küçük üyedir. Sadece 17 cm x 17 cm (6.7 inç x 6.7 inç) boyutlarındadırlar. Bu kadar küçük bir boyuta sahip olmaları, doğal olarak belirli sınırlamalar getirir. Mini-ITX anakartlar genellikle sadece bir adet PCIe genişleme yuvasına (genellikle bir ekran kartı için), 2 adet RAM yuvasına ve daha az sayıda depolama portuna sahiptir. Ancak bu kısıtlamalara rağmen, güçlü işlemcileri ve ekran kartlarını destekleyebilirler. Bu form faktörü, özellikle küçük form faktörlü (SFF) bilgisayar kasaları, HTPC'ler, minimalist oyun bilgisayarları ve özel yapım PC'ler için tasarlanmıştır. Mini-ITX sistemler, masada veya TV ünitesinde çok az yer kaplar ve estetik açıdan oldukça çekici olabilirler. Ne var ki, küçük boyutları nedeniyle soğutma çözümleri ve kablo yönetimi daha zorlu olabilir. Ayrıca, yüksek performanslı bileşenler kullanıldığında termal yönetim daha kritik hale gelir. Ancak doğru bileşen seçimi ve dikkatli bir montajla, Mini-ITX anakartlarla şaşırtıcı derecede güçlü sistemler inşa etmek mümkündür.
Extended ATX (E-ATX) Form Faktörü
Extended ATX, adından da anlaşılacağı üzere, standart ATX'ten daha büyük bir form faktörüdür. Boyutları genellikle 30.5 cm x 33 cm (12 inç x 13 inç) civarındadır, ancak üreticiye göre küçük farklılıklar gösterebilir. E-ATX anakartlar, genellikle üst düzey iş istasyonları, sunucular veya çoklu ekran kartı kurulumlarına (SLI/CrossFire) sahip meraklı sistemler için tasarlanmıştır. Bu ekstra alan, daha fazla RAM yuvası (8 veya daha fazla), ek PCIe yuvaları, daha fazla depolama bağlantı noktası, ek güç fazları ve gelişmiş soğutma çözümleri için yer sağlar. Yüksek performanslı çok çekirdekli işlemciler ve çoklu GPU kurulumları için maksimum genişletilebilirlik ve güç dağıtımı sunarlar. E-ATX anakartlar, genellikle daha büyük ve özel olarak tasarlanmış kasalar gerektirir. Fiyatları da diğer form faktörlerine göre daha yüksektir. Profesyonel video düzenleme, 3D renderlama, yapay zeka ve bilimsel hesaplama gibi yoğun iş yükleri altında çalışan sistemler için idealdir.
Diğer Form Faktörleri ve Uyumluluk Önemleri
ATX ailesinin dışında, sunucu ve iş istasyonları için özel olarak tasarlanmış SSI EEB ve SSI CEB gibi daha büyük form faktörleri de bulunmaktadır. Bunlar genellikle çift soketli işlemci desteği ve çok daha fazla RAM kapasitesi sunar. Her ne kadar yaygın tüketici kullanımında olmasalar da, ATX'in genişleme mantığının bir parçası olarak değerlendirilebilirler.
Bir bilgisayar toplarken veya yükseltirken anakart form faktörü seçimi kritik bir karardır. Anakartınızın boyutu, kullanacağınız kasanın boyutuyla doğrudan uyumlu olmalıdır. Bir Mini-ITX anakartı standart bir ATX kasaya takabilirsiniz, ancak bir E-ATX anakartı küçük bir Micro-ATX kasaya takamazsınız. Bu uyumsuzluk, en sık karşılaşılan hatalardan biridir. Kasa seçiminde, anakartın fiziksel boyutlarının yanı sıra, soğutma çözümleri (hava soğutucusu veya sıvı soğutma radyatörü için alan), kablo yönetimi boşluğu ve depolama sürücüleri için yuvalar gibi faktörler de göz önünde bulundurulmalıdır.
Özet ve Tavsiyeler:
İşte farklı form faktörlerinin temel özelliklerinin bir listesi:
"Anakart form faktörü, sisteminizin omurgasını belirleyen ilk ve en kritik karardır. Doğru seçim, gelecek yükseltmelerin önünü açar ve sisteminizin genel verimliliğini artırır." diyen bir uzmanın sözlerini unutmamak gerekir.
Pratik Bir Örnek:
Küçük ve sessiz bir ev sinema sistemi (HTPC) kurmak istediğinizi varsayalım. İşte size olası bir bileşen listesi:
Bu yapılandırma, Mini-ITX'in kompakt yapısını en iyi şekilde kullanan, sessiz ve enerji verimli bir HTPC sunar.
Daha fazla teknik detay ve boyut karşılaştırmaları için: ATX Form Faktörlerinin Detayları
Anakart boyutlarının görsel karşılaştırmasını görmek için bir resim örneği:
Sonuç olarak, anakart form faktörü seçimi, kişisel ihtiyaçlarınıza, bütçenize ve sisteminizden beklentilerinize göre şekillenmelidir. Genişleme imkanları, soğutma potansiyeli ve fiziksel alan gereksinimleri, bu kararı verirken göz önünde bulundurmanız gereken temel faktörlerdir. İster devasa bir oyun makinesi, ister ultra kompakt bir iş istasyonu, isterse de sessiz bir ev sinema bilgisayarı topluyor olun, doğru ATX form faktörü seçimi, başarılı bir PC yapımının ilk ve en önemli adımıdır. Bu kararı verirken tüm bu detayları göz önünde bulundurmak, sizi gereksiz sıkıntılardan kurtaracak ve toplayacağınız sistemden maksimum verimi almanızı sağlayacaktır.
Standart ATX Form Faktörü
Standart ATX anakartlar, yaklaşık olarak 30.5 cm x 24.4 cm (12 inç x 9.6 inç) boyutlarındadır. Bu boyutlar, çoğu orta ve tam boyutlu bilgisayar kasası için ideal bir uyumluluk sağlar. Standart ATX anakartlar, genellikle 7 adet PCIe genişleme yuvasına, 4 ila 8 adet RAM yuvasına (DIMM yuvaları), yeterli sayıda SATA ve M.2 yuvalarına ve geniş bir yonga seti soğutucu alanına sahiptir. Bu cömert alan, kullanıcıların yüksek performanslı ekran kartları, ses kartları, ağ kartları ve diğer genişleme kartlarını rahatça takabilmesine olanak tanır. Geniş yüzey alanı sayesinde bileşenler daha rahat nefes alabilir, bu da daha iyi soğutma performansı ve sistem stabilitesi anlamına gelir. Standart ATX, hem oyuncular hem de profesyonel kullanıcılar için en popüler ve dengeli bir seçenektir. Genişleme imkanları ve soğutma potansiyeli, bu form faktörünü uzun vadeli kullanımlar için cazip kılar. Güç kullanıcıları için mükemmel bir temel sağlar.
Micro-ATX (mATX) Form Faktörü
Micro-ATX anakartlar, standart ATX'in biraz daha küçültülmüş versiyonudur. Tipik boyutları 24.4 cm x 24.4 cm (9.6 inç x 9.6 inç) veya daha küçüktür. Bu boyut farkı, genellikle PCIe genişleme yuvası sayısının 4'e düşürülmesi ve bazen de RAM yuvası sayısının 2'ye inmesiyle sağlanır. Micro-ATX anakartlar, daha küçük kasalarda yer kazanmak isteyen veya çok sayıda genişleme kartına ihtiyaç duymayan kullanıcılar için idealdir. Bütçe dostu sistem toplamak isteyenler için de iyi bir alternatiftir, zira genellikle standart ATX muadillerine göre daha uygun fiyatlıdırlar. Ofis bilgisayarları, ev eğlence sistemleri (HTPC) veya giriş seviyesi oyun sistemleri için mükemmel bir denge sunarlar. Daha az yer kaplamaları ve genel olarak daha ekonomik olmaları, kompakt ve maliyet etkin bir sistem arayanlar için cazip kılan özelliklerdir. Soğutma ve kablolama için daha az alan sunsalar da, modern mATX kasaları bu konularda da iyi çözümler sunabilmektedir.
Mini-ITX (mITX) Form Faktörü
Mini-ITX anakartlar, mevcut ATX ailesi içindeki en küçük üyedir. Sadece 17 cm x 17 cm (6.7 inç x 6.7 inç) boyutlarındadırlar. Bu kadar küçük bir boyuta sahip olmaları, doğal olarak belirli sınırlamalar getirir. Mini-ITX anakartlar genellikle sadece bir adet PCIe genişleme yuvasına (genellikle bir ekran kartı için), 2 adet RAM yuvasına ve daha az sayıda depolama portuna sahiptir. Ancak bu kısıtlamalara rağmen, güçlü işlemcileri ve ekran kartlarını destekleyebilirler. Bu form faktörü, özellikle küçük form faktörlü (SFF) bilgisayar kasaları, HTPC'ler, minimalist oyun bilgisayarları ve özel yapım PC'ler için tasarlanmıştır. Mini-ITX sistemler, masada veya TV ünitesinde çok az yer kaplar ve estetik açıdan oldukça çekici olabilirler. Ne var ki, küçük boyutları nedeniyle soğutma çözümleri ve kablo yönetimi daha zorlu olabilir. Ayrıca, yüksek performanslı bileşenler kullanıldığında termal yönetim daha kritik hale gelir. Ancak doğru bileşen seçimi ve dikkatli bir montajla, Mini-ITX anakartlarla şaşırtıcı derecede güçlü sistemler inşa etmek mümkündür.
Extended ATX (E-ATX) Form Faktörü
Extended ATX, adından da anlaşılacağı üzere, standart ATX'ten daha büyük bir form faktörüdür. Boyutları genellikle 30.5 cm x 33 cm (12 inç x 13 inç) civarındadır, ancak üreticiye göre küçük farklılıklar gösterebilir. E-ATX anakartlar, genellikle üst düzey iş istasyonları, sunucular veya çoklu ekran kartı kurulumlarına (SLI/CrossFire) sahip meraklı sistemler için tasarlanmıştır. Bu ekstra alan, daha fazla RAM yuvası (8 veya daha fazla), ek PCIe yuvaları, daha fazla depolama bağlantı noktası, ek güç fazları ve gelişmiş soğutma çözümleri için yer sağlar. Yüksek performanslı çok çekirdekli işlemciler ve çoklu GPU kurulumları için maksimum genişletilebilirlik ve güç dağıtımı sunarlar. E-ATX anakartlar, genellikle daha büyük ve özel olarak tasarlanmış kasalar gerektirir. Fiyatları da diğer form faktörlerine göre daha yüksektir. Profesyonel video düzenleme, 3D renderlama, yapay zeka ve bilimsel hesaplama gibi yoğun iş yükleri altında çalışan sistemler için idealdir.
Diğer Form Faktörleri ve Uyumluluk Önemleri
ATX ailesinin dışında, sunucu ve iş istasyonları için özel olarak tasarlanmış SSI EEB ve SSI CEB gibi daha büyük form faktörleri de bulunmaktadır. Bunlar genellikle çift soketli işlemci desteği ve çok daha fazla RAM kapasitesi sunar. Her ne kadar yaygın tüketici kullanımında olmasalar da, ATX'in genişleme mantığının bir parçası olarak değerlendirilebilirler.
Bir bilgisayar toplarken veya yükseltirken anakart form faktörü seçimi kritik bir karardır. Anakartınızın boyutu, kullanacağınız kasanın boyutuyla doğrudan uyumlu olmalıdır. Bir Mini-ITX anakartı standart bir ATX kasaya takabilirsiniz, ancak bir E-ATX anakartı küçük bir Micro-ATX kasaya takamazsınız. Bu uyumsuzluk, en sık karşılaşılan hatalardan biridir. Kasa seçiminde, anakartın fiziksel boyutlarının yanı sıra, soğutma çözümleri (hava soğutucusu veya sıvı soğutma radyatörü için alan), kablo yönetimi boşluğu ve depolama sürücüleri için yuvalar gibi faktörler de göz önünde bulundurulmalıdır.
Özet ve Tavsiyeler:
İşte farklı form faktörlerinin temel özelliklerinin bir listesi:
- Standart ATX: Genişleme ve soğutma için en dengeli seçenek. Çoğu kullanıcı için idealdir.
- Micro-ATX: Daha kompakt ve uygun fiyatlı sistemler için. Ofis ve giriş seviyesi oyun bilgisayarları için uygundur.
- Mini-ITX: En küçük boyut. Özel, minimalist veya HTPC sistemler için. Soğutma ve kablolama daha zordur.
- Extended ATX: Maksimum performans ve genişletilebilirlik. Üst düzey iş istasyonları ve sunucular için. Büyük kasa gerektirir.
"Anakart form faktörü, sisteminizin omurgasını belirleyen ilk ve en kritik karardır. Doğru seçim, gelecek yükseltmelerin önünü açar ve sisteminizin genel verimliliğini artırır." diyen bir uzmanın sözlerini unutmamak gerekir.
Pratik Bir Örnek:
Küçük ve sessiz bir ev sinema sistemi (HTPC) kurmak istediğinizi varsayalım. İşte size olası bir bileşen listesi:
Kod:
CPU: Intel Core i3-12100 (Düşük güç tüketimi)
Anakart: Gigabyte B660I AORUS Pro DDR4 (Mini-ITX)
RAM: 2x8GB DDR4-3200
Depolama: Samsung 970 EVO Plus 1TB NVMe M.2 SSD
Kasa: Fractal Design Node 202 (Mini-ITX uyumlu, ince tasarım)
PSU: Corsair SF450 (SFX form faktörü, Mini-ITX kasaları için)Daha fazla teknik detay ve boyut karşılaştırmaları için: ATX Form Faktörlerinin Detayları
Anakart boyutlarının görsel karşılaştırmasını görmek için bir resim örneği:
Sonuç olarak, anakart form faktörü seçimi, kişisel ihtiyaçlarınıza, bütçenize ve sisteminizden beklentilerinize göre şekillenmelidir. Genişleme imkanları, soğutma potansiyeli ve fiziksel alan gereksinimleri, bu kararı verirken göz önünde bulundurmanız gereken temel faktörlerdir. İster devasa bir oyun makinesi, ister ultra kompakt bir iş istasyonu, isterse de sessiz bir ev sinema bilgisayarı topluyor olun, doğru ATX form faktörü seçimi, başarılı bir PC yapımının ilk ve en önemli adımıdır. Bu kararı verirken tüm bu detayları göz önünde bulundurmak, sizi gereksiz sıkıntılardan kurtaracak ve toplayacağınız sistemden maksimum verimi almanızı sağlayacaktır.
