Giriş: Neden Hazırlıklı Olmalıyız?
Afetler, doğanın yıkıcı yüzünü gösterdiği anlardır ve ne yazık ki dünyanın dört bir yanında sıkça yaşanmaktadır. Depremler, seller, fırtınalar, yangınlar ve diğer doğal afetler, her yıl binlerce insanın hayatını kaybetmesine veya yaralanmasına, milyonlarcasının ise evsiz kalmasına neden olmaktadır. Bu tür olayların önüne geçmek mümkün olmasa da, doğru hazırlık ve bilinçli adımlar atarak, afetlerin olumsuz etkilerini en aza indirmek ve sevdiklerimizin güvenliğini sağlamak bizim elimizdedir. Bu kapsamlı rehber, afet öncesi, anı ve sonrası için adım adım yapılması gerekenleri açıklayarak, karşılaşabileceğiniz herhangi bir acil durumda sizi ve ailenizi en iyi şekilde hazırlamayı amaçlamaktadır. Unutmayın, hazırlıklı olmak bir seçenek değil, bir zorunluluktur.
Afet Öncesi Yapılması Gereken Kapsamlı Hazırlıklar
Afetler, doğanın yıkıcı yüzünü gösterdiği anlardır ve ne yazık ki dünyanın dört bir yanında sıkça yaşanmaktadır. Depremler, seller, fırtınalar, yangınlar ve diğer doğal afetler, her yıl binlerce insanın hayatını kaybetmesine veya yaralanmasına, milyonlarcasının ise evsiz kalmasına neden olmaktadır. Bu tür olayların önüne geçmek mümkün olmasa da, doğru hazırlık ve bilinçli adımlar atarak, afetlerin olumsuz etkilerini en aza indirmek ve sevdiklerimizin güvenliğini sağlamak bizim elimizdedir. Bu kapsamlı rehber, afet öncesi, anı ve sonrası için adım adım yapılması gerekenleri açıklayarak, karşılaşabileceğiniz herhangi bir acil durumda sizi ve ailenizi en iyi şekilde hazırlamayı amaçlamaktadır. Unutmayın, hazırlıklı olmak bir seçenek değil, bir zorunluluktur.
Afet Öncesi Yapılması Gereken Kapsamlı Hazırlıklar
- 1. Acil Durum Çantası (Afet Çantası) Oluşturmak:
Acil durum çantası, bir afet anında ilk 72 saat boyunca temel ihtiyaçlarınızı karşılayacak malzemeleri içermelidir. Bu çanta, kolay ulaşılabilir bir yerde, tercihen kapı yakınında veya afet durumunda hızla alabileceğiniz bir konumda bulundurulmalıdır. Çantanın içeriğini düzenli olarak, özellikle son kullanma tarihleri olan ürünleri kontrol etmeyi ve yenilemeyi unutmayın.
- Su ve Gıda: Kişi başı günde en az 4 litre olmak üzere, en az 3 günlük temiz içme suyu. Bozulmayan, yüksek enerji veren ve pişirme gerektirmeyen gıdalar (konserve yiyecekler, enerji barları, kuruyemiş, kuru meyveler). Bebek veya özel diyeti olan aile üyeleri için ek gıda ve ilaçlar.
- İlkyardım Kiti: Steril gazlı bezler, bandajlar, antiseptik mendiller, yara bandı, ağrı kesiciler, ateş düşürücüler, reçeteli ilaçlar (düzenli kullanılanlar), lateks eldiven, makas, cımbız, termometre ve ilkyardım el kitabı. Temel ilkyardım eğitimi almış olmak, bu kitin etkinliğini artıracaktır.
- Kişisel Hijyen Malzemeleri: Sabun, diş fırçası ve macunu, ıslak mendil, el dezenfektanı, tuvalet kağıdı, kadın hijyen ürünleri.
- Kişisel Belgeler: Nüfus cüzdanı, pasaport, tapu, sigorta poliçeleri, banka cüzdanları, önemli kontak numaraları (aile hekimi, banka, sigorta vb.) fotokopileri veya dijital kopyaları (USB bellek) su geçirmez bir zarf içinde. Bu belgelerin asıllarını da yedek bir yerde saklamak akıllıca olacaktır.
- Giysi ve Battaniye: Her aile üyesi için mevsime uygun, katlanabilir yedek giysiler, iç çamaşırı, çorap. Soğuk havalar için uyku tulumu veya hafif ama sıcak tutan battaniyeler.
- Araç Gereçler: Pilli radyo ve yedek pilleri (acil durum yayınlarını dinlemek için), el feneri ve yedek pilleri, düdük (yardım çağırmak için), çok amaçlı çakı, kibrit veya çakmak, küçük bir tamir takımı, ip veya halat.
- Para: Kredi kartı ve ATM sistemleri çalışmayabileceği için küçük miktarlarda nakit para.
- İletişim Malzemeleri: Tam dolu powerbank, taşınabilir şarj aletleri, şarj kabloları. Önemli telefon numaralarının yazılı olduğu bir liste (cep telefonları şarjının bitmesi veya şebeke olmaması ihtimaline karşı).
- 2. Aile Afet Planı Oluşturmak ve Tatbikatlar Yapmak:
Bir afet anında aile bireylerinin birbirinden ayrı düşme ihtimaline karşı bir iletişim ve toplanma planı hayati önem taşır. Bu planı tüm aile üyeleriyle paylaşın ve düzenli olarak tatbikatlar yaparak herkesin ne yapacağını bildiğinden emin olun.
- İletişim Planı: Afet anında cep telefonları ve internet hatları yoğunlaşabilir veya kesilebilir. Bu durumda, aile dışından, farklı bir şehirde yaşayan bir akraba veya arkadaşı ortak iletişim noktası olarak belirleyin. Herkes o kişiye ulaşarak durumunu bildirebilir. SMS göndermek genellikle arama yapmaktan daha kolaydır. Sosyal medya veya anlık mesajlaşma uygulamalarını (eğer internet erişimi varsa) yedek iletişim kanalları olarak belirleyin.
- Toplanma Alanları: Hem ev içinde (örneğin bir masa altı) hem de ev dışında (örneğin mahalledeki park, okul bahçesi) güvenli toplanma noktaları belirleyin. Aile bireyleri bu noktalarda buluşacaklarını bilmelidir.
- Görev Dağılımı: Her aile üyesinin afet anında ne yapacağını belirleyin (örneğin, ilk yardım bilen kişi yaralılara yardım eder, güçlü olan kişi kapıları açar, çocuklara göz kulak olunur). Evcil hayvanlar için de bir tahliye planı yapın.
- 3. Ev ve İş Yeri Güvenliğini Sağlamak:
Afet öncesi alınan basit önlemler, can ve mal kaybını büyük ölçüde azaltabilir.
- Eşyaları Sabitleme: Ağır mobilyaları (kitaplıklar, gardıroplar), beyaz eşyaları (buzdolabı, çamaşır makinesi), televizyon ve raflardaki eşyaları duvara veya zemine sabitleyin. Deprem anında devrilen eşyalar ciddi yaralanmalara neden olabilir.
- Riskli Alanları Belirleme: Evinizde tehlikeli olabilecek yerleri (cam kenarları, düşebilecek büyük eşyaların altı) belirleyin ve bu alanlardan uzak durmayı öğrenin.
- Kapanma Noktalarını Bilme: Elektrik sigortasının, su ve gaz vanalarının nerede olduğunu ve nasıl kapatılacağını öğrenin. Bir sızıntı veya kısa devre durumunda bunları hızla kapatabilmek hayati önem taşır.
- Yangın Önlemleri: Evde yangın söndürücü bulundurun ve nasıl kullanılacağını öğrenin. Duman dedektörleri taktırın ve pillerini düzenli olarak kontrol edin.
Afet Anında Doğru Davranışlar
Her afet türünün kendine özgü davranış kuralları vardır, ancak genel olarak sakin kalmak ve panik yapmamak en önemli adımdır.
- Deprem Anı:
- Çök, Kapan, Tutun: Bu, deprem anında hayat kurtaran en temel ilkedir. Sağlam bir masa veya sıranın altına çökün, başınızı ve boynunuzu kollarınızla koruyun ve sallantı durana kadar bir şeye sıkıca tutunun. Pencere, ayna, raf gibi yerlerden uzak durun.
- Bina İçindeyseniz: Bina içinde kalmaya çalışın. Merdiven veya asansör kullanmayın. Çıkışa çok yakın değilseniz, içeride güvenli bir yer bulun. Elektrik kesintisi ve yangın riskine karşı hazırlıklı olun.
- Açık Alandaysanız: Binalardan, elektrik direklerinden, köprülerden ve üst geçitlerden uzak durarak açık bir alana gidin. Heyelan veya kaya düşme riski olan yamaçlardan uzak durun.
- Araçtaysanız: Güvenli bir yere çekerek durun ve deprem bitene kadar aracın içinde kalın. Köprü, tünel veya ağaç altından uzak durmaya çalışın.
- Sel Anı:
- Yüksek Yerlere Çıkın: Sel uyarısı aldığınızda veya su seviyesi yükseliyorsa, mümkün olan en kısa sürede yüksek ve güvenli bir yere gidin. Bodrum katları veya zemin katlar tehlikelidir.
- Araç Kullanmayın: Sel suları içinde asla araç kullanmayın. Sadece 15 cm derinliğindeki su bile bir aracı sürükleyebilir, 60 cm su ise aracı tamamen alıp götürebilir. Köprülerden ve su basmış yollardan uzak durun.
- Elektrikten Uzak Durun: Su ile temas eden elektrik kabloları veya cihazlardan uzak durun. Elektrik çarpması riski çok yüksektir. Evdeki ana şalteri kapatın.
- Su Kaynaklarından Uzak Durun: Sel suları kirli ve enfeksiyon riski taşıyabilir. Sel sularıyla temas etmekten kaçının.
- Yangın Anı:
- Alarm Verin ve Tahliye Olun: Yangın alarmını çalın ve mümkünse tüm aile üyelerini uyarın. Planladığınız tahliye rotalarını kullanarak en yakın güvenli çıkışa yönelin.
- Duman Varsa Eğilin: Duman, yangınlardaki en büyük tehlikelerden biridir. Dumanlı bir alandan geçerken yere yakın durarak veya emekleyerek ilerleyin, çünkü temiz hava zemine daha yakındır.
- Kapıları Kontrol Edin: Çıkmak istediğiniz bir kapı varsa, koluna dokunarak veya kapıyı açmadan önce sıcaklığını kontrol edin. Eğer sıcaksa veya duman geliyorsa, o kapıyı kullanmayın ve başka bir çıkış arayın.
- Asla Geri Dönmeyin: Evden veya binadan çıktıktan sonra, içeride kalan eşyalar veya evcil hayvanlar için bile olsa asla geri dönmeyin. Can güvenliğiniz her şeyden önemlidir.
Afet Sonrası Yapılması Gerekenler
Afet sonrası süreç, toparlanma ve normalleşme yolunda atılacak adımların belirlendiği kritik bir dönemdir.
- 1. Güvenliği Sağlama ve Kontrol:
- Gaz, Su, Elektrik Kontrolü: Eğer binanızda yapısal hasar yoksa veya gaz kokusu almıyorsanız, elektrik, su ve gaz vanalarını kontrol edin. Herhangi bir sızıntı veya hasar belirtisi varsa, ana vanaları kapatın ve yetkililere haber verin.
- Yapısal Hasar: Binanızda ciddi bir yapısal hasar (büyük çatlaklar, eğilmeler vb.) varsa, içeri girmeyin. Yetkililerin incelemesini bekleyin.
- Yaralıları Kontrol Edin: Çevrenizdeki yaralıları kontrol edin ve ilkyardım bilginizi kullanarak yardım edin. Ciddi durumlarda profesyonel yardım isteyin.
- 2. İletişim ve Bilgi Akışı:
- Kısa Mesaj ve İnternet Kullanımı: Telefon hatlarını gereksiz yere meşgul etmeyin. Aile ve arkadaşlarınızla iletişime geçmek için kısa mesaj (SMS) veya internet tabanlı uygulamaları (eğer internet erişimi varsa) tercih edin. Şebekelerdeki yoğunluğu azaltmaya yardımcı olun.
- Radyo Dinleyin: Resmi duyurular, yardım çağrıları ve talimatlar için pilli radyonuzu kullanın. Sosyal medyada yayılan doğrulanmamış bilgilere itibar etmeyin. Yalnızca resmi kaynakları takip edin.
- Acil Durum Numaraları: Tüm acil durum numaralarını (112, 122, yerel acil yardım birimleri vb.) telefonunuza kaydedin ve bir yere yazılı olarak bulundurun.
- 3. Psikolojik Destek ve Toparlanma:
- Duygusal Tepkiler: Afet sonrası stres, korku, kaygı, üzüntü gibi duyguların yaşanması normaldir. Bu duyguları bastırmak yerine, onlarla yüzleşmek ve gerektiğinde yardım aramak önemlidir.
- Destek Arayın: Kendiniz veya sevdikleriniz için psikolojik destek almaktan çekinmeyin. Belediyelerin, STK'ların veya devletin sağladığı psikososyal destek hizmetlerinden faydalanın.
- Çocuklarla Konuşun: Çocukların afetle ilgili endişelerini dinleyin, onlara güvence verin ve yaşadıkları olayları anlamalarına yardımcı olun. Oyun ve yaratıcı aktivitelerle rahatlamalarını sağlayın.
- Toplumsal Dayanışma: Toplumsal dayanışma, afet sonrası toparlanma sürecinde büyük bir güçtür. Komşularınıza, arkadaşlarınıza ve ihtiyaç sahiplerine destek olun. Birlikte hareket etmek, zorlukların üstesinden gelmede yardımcı olacaktır.
Önemli Ek Bilgiler ve Kaynaklar
- Eğitim ve Sürekli Gelişim: Afet eğitimlerine katılın, ilkyardım kursları alın ve düzenli olarak tatbikatlar yapın. Bilgi ve pratik, panik anında en büyük gücünüz olacaktır. Unutmayın, bilgileriniz ne kadar güncel ve pratik olursa, afet anında o kadar etkin olursunuz.
- Afet Sigortası: Konutunuz ve eşyalarınız için afet sigortası yaptırmayı düşünün. Özellikle zorunlu deprem sigortası (DASK) konutunuzu deprem ve depremden kaynaklanan yangın, infilak, tsunami ve yer kayması gibi durumlara karşı güvence altına alır.
- Güvenilir Bilgi Kaynakları: Resmi ve güvenilir kaynaklardan bilgi edinin. Türkiye'de Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) ve Türk Kızılay gibi kurumlar, afet hazırlığı ve yönetimi konusunda güncel ve doğru bilgiler sunmaktadır.
“Hazırlıklı olmak, geleceği şekillendirmenin ilk adımıdır.”
Kod:Afet Anı Hazırlık Kontrol Listesi: 1. Afet Çantası Hazır ve Ulaşılabilir Durumda mı? 2. Aile Afet Planı Oluşturuldu ve Tatbikat Yapıldı mı? 3. Evdeki Ağır Eşyalar Sabitlendi mi? 4. Su, Gaz ve Elektrik Vanalarının Yeri ve Kapatma Yöntemi Biliniyor mu? 5. Temel İlkyardım Bilgisi Güncel mi? 6. Acil Durum Numaraları Kaydedildi mi? 7. Pilli Radyo ve Yedek Piller Mevcut mu? 8. Evcil Hayvanlar İçin Acil Durum Planı Var mı? 9. Önemli Belgelerin Kopyaları Güvenli Bir Yerde mi? 10. Düzenli Olarak Tatbikatlar Yapılıyor mu?
Sonuç
Afet hazırlığı, tek seferlik bir görev değil, sürekli devam eden bir süreçtir. Düzenli kontroller, eğitimler ve plan güncellemeleri, her zaman hazır olmanızı sağlayacaktır. Unutmayın ki, en iyi senaryo için umut etmek yerine, en kötü senaryoya hazırlanmak her zaman daha akıllıcadır. Bu rehberin, afetlere karşı daha bilinçli ve dirençli bir toplum olmamıza katkı sağlamasını dileriz.
